Bloemlezingen Staring, Lucebert, Schierbeek - De open ruimte

De gestalte der stem
Het dier heeft een mens getekend
Tellem
Een grote dorst
Een broek voor een octopus.
[p. 3]
zullen blijven:
"De grenzen vervagen overigens al".
"Ik leg juist nu het hemd IK weg om mijn stemprofielen in de peripyleën van uw ogen te
steken".
In het laatste citaat de puur experimentele weigering de eerste lettergreep van 'profiel'
te herhalen in Propyleeën, waardoor men op niet minder experimentele wijze verwezen
wordt naar het reeds eerder gebruikte 'stromfiel' dat mogelijk pas na 'stroomprofiel' in
elkaar werd gezet. Iets van lettrisme dus: enkele verschrijvingen in 'verhoogtrouwen',
'vervreugen' en een tantebetjeverbinding in 'Alle springen ze mijn poriën vol en jeukt
mijn huid'. Kortom een voorbeeld van het experiment in het vroegste stadium, dat het
nog moet hebben van het geijkte woord, dat van het significatieve wordt ontdaan en met
het muzische bekleed.
II Dit fragment is het derde hoofdstuk uit Het boek ik.
Het verhalend element wordt hier gesuggereerd door de ons bekende namen Adam, Eva,
Lilith, God. Er zitten trouwens ook reële anecdotes in deze hermythologisering van het
scheppingsverhaal dat naar de 20e eeuw wordt verplaatst, zonder dat daardoor het in
den beginne wordt weggewerkt: het is een dooreen stampen van twee verschillende
tijden. In het voorgaande sprak ik al over Schierbeeks interesse voor mythologie en
primitieve culturen - een interesse die keer op keer weer uit zijn werk blijkt.
Typografisch opmerkelijk is hier het minimum aan leestekens en hoofdletters aan het
begin van een zin. De aanhef
... 't is dat gij en ik en allen Adam zijn en het vallen in ons woont en de hoon der
goden... zeker het grootlevenzijn zal vergruizeld worden tussen kiezelstenen of witte
lakens van een bed...
[p. 4]
brengt ons meteen bij het drama: de val van Adam, en dus bij de witte lakens van een
bed. Die laatste woorden maken weer een reeks associaties vrij, die typografisch
vertikaal gerangschikt zijn, waardoor op ongezochte wijze een soort van versificatie
wordt bereikt. De weg waarlangs die reeks tot stand komt is niet willekeurig: ieder nieuw
addiet is door het voorafgaande gedetermineerd, hetzij door herhaling (bed-lakens-bed),
hetzij door tegenstelling (sterven-geboren; onderoog-overoog), hetzij door
betekenisovereenkomst (angelus-stem-klank). Naarmate de reeks zich voortzet, ziet men
ook dat de reële voorstelling "nooit in het bed sterven" door het woordenspel tot een
onmogelijke wordt: "we zouden willen dat de lakens van het levende bed stierven" en ten
slotte tot een emotie-uitdrukkende metafoor. Het is de versificatie die totale ontbinding
van deze taal voorkomt. Dit mechaniek: reële situatie-onmogelijke situatiegevoelsmetafoor
is in elke reeks werkzaam. Het effect is dat we ongemerkt in de
muzische sfeer worden gebracht, en dat is hier wel nodig ook, als de auteur er prijs op
stelt, dat we de humoristische dialoog tussen een stelselmatig twijfelende, nuchtere God
en een poëtische Adam als waarheid zullen aanvaarden, evenals het daarop volgende
lange gebed van God tot God, een monologue interieur.
De tegenstelling tot zulke associatiereeksen vonden we al in Vlooientheater uit Chambreantichambre,
waar 'stromfiel' niets betekent, tot het woord 'stroomprofiel' valt (beloop en
grootte van een dwarse doorsnede van een stroom), en we weer denken aan Schierbeeks
neiging om in een rivier (Ofri, Schierbeek) een beeld van het of zijn leven te zien. Een
dergelijk spel vinden we ook hier bij Liliths verleiding van Eva: