Bloemlezingen Staring, Lucebert, Schierbeek - De open ruimte

Genoeglijk
schouwspel! Gouden droom!
[p. 626]
Maar het 18e-eeuwse en, ten dele, het 19e-eeuwse natuurbegrip was teonoom. Wèl
waarschuwt Starings oom en opvoeder in een brief: 'De Philosophie, die dienstbaar
behoorde te zijn aan de Theologie, ondermijnt en overbluft dezelve. Mijn lieve Anthonij,
dit bekommert mij wel eens. Hoe bitter zou het mij smerten moest ik ooit ontdekken, dat
gij waard afgeweken van de zuivere Heilleere, waarvan gij in mijn handen de belijdenis
hebt afgelegd!' - maar Staring liet in zijn boekerij de teologiese werken ongelezen, meldt
Opstelten, en interesseerde zich in tegendeel niet alleen voor eigen studie, maar ook
voor die van zijn zoons. Was voor zijn oom - de 18-eeuwer - de bijbel een
openbaringsbron, hoog boven die van de natuur verheven: zou voor een later geslacht -
dit van de 19e eeuw - de natuur als openbaringsbron de bijbel overbluffen en
ondermijnen, voor Staring waren natuur en bijbel beide gelijkwaardige getuigenissen van
de grootheid Gods. Vandaar zijn verdraagzaamheid.
Zelf spreekt hij van zijn 'protestantsche tolerantie' - en als hij zich wat onverdraagzaam
toont tegenover katolieken (Opstelten, brief 59, 60), dan is dat omdat hij bij hèn die
toleransie mist, of meent te missen. Overigens was zijn verhouding tot de gelderse
katolieken net zo goed als die tot de gelderse joden, en wie in de Jaromir een
antikatolieke stem meent te horen, moet wel bedenken dat de scherpste grappen op
monniken vaak door katolieken zelf worden verteld, zo niet verzonnen. Godsdienstige
verdraagzaamheid was niet alleen maar leus voor Staring (de 7e stelling bij zijn promosie
in de beide Rechten - 23 mei 1787), maar beleving. Godsdienst en rede waren éen - en
nergens blijkt dit zo duidelijk als in zijn Kerkgezangen en zijn Cantate, voor het
natuurkundig gezelschap te Zutphen.
[p. 627]
In 1805 verscheen de bundel Evangelische gezangen.
Toen Staring zijn Kerkgezangen maakte, heeft hij enkele verzen uit die bundel tot
onderdeel van zijn komposisies gemaakt. Men moet erkennen dat sitaat en eigen werk
mooi samenklinken: als afkomstig van éen man, en E. Endt is niet de enige die zich
vergist als hij in zijn bloemlezing ten onrechte een paar verzen uit de Evangelische
gezangen aan Staring toeschrijft (Zie Opstelten - Inleiding, blz. 84, noot 5).
De Verlichting is voor Staring de nederdaling van Gods geest in de mensen. Wanneer
Laurens Jansz. Koster herdacht moet worden (1823), schrijft Staring: 'Zòò kwam Gods
Geest op Hem, die 't Schrift / met scheidbre Teekens prentte...' Maar de Verlichting is
evenzeer het opstijgen van de mens in het licht van de Rede voor Staring. Wanneer
Staring zegt in het Kerkgezang voor het feest van Jezus hemelvaart: 'Aarde, zucht niet
meer,/ Kom den hemel nader', dan zijn deze woorden, hoezeer ook afkomstig uit de
Evangelische gezangen, zijn woorden. In het licht van Starings geloof in de vooruitgang
moet men ook deze strofe zien uit het Kerkgezang voor het feest van Jezus geboorte:
Daal zoo de Geest op al uw Kindren neêr,
0 Vader! wek dat licht! -
Voltooi uw werk; ontsluit elks oor, 0 Heer,
En open elks gezicht! -
Dat licht uit de tweede regel is geen ander dan dat van de Verlichting. Niet anders is het
met dit fragment uit de Cantate voor het natuurkundig gezelschap te Zutphen:
[p. 628]