Wie schrijft die blijft - website Basisvaardigheden

‘Wie schrijft die blijft’
Janneke Sleenhof
leerproblemen. Zij zullen op zoek gaan naar banen waar zo min mogelijk kennis van het lezen en
schrijven vereist is, waardoor zij de kennis die ze hebben verworven snel weer zullen verliezen: You
lose it when you don’t use it! (Bohnenn et al., 2004 p.23).
Jeanne Kurvers (2002) heeft onderzoek gedaan naar de kennis van taal en schrift bij
volwassen analfabeten. Haar onderzoek schetst een beeld van de houding van deze mensen ten
opzichte van hun eigen laaggeletterdheid en geeft meer inzicht in hun kennis en zelfbeeld. De
personen in dit onderzoek zijn als kind niet of nauwelijks naar school geweest. De meesten van hen
hebben echter wel een begin gemaakt met het alfabetiseringsonderwijs. Ten eerste bleek dat de
volwassenen, in tegenstelling tot kinderen, niet simuleren te kunnen lezen en schrijven. Zij geven
vaak meteen aan dat zij niet over die vaardigheden beschikken wanneer hen een taak wordt
voorgelegd. Zij hechten erg veel belang aan de context van schrift. Door informatie af te leiden uit de
lay-out kunnen zij eerder een tekst begrijpen en interpreteren. Hun inzicht in de relatie tussen
gesproken en geschreven taal loopt erg uiteen, van de opvatting dat een schriftteken een object
representeert tot het inzicht dat elk schriftteken in het Latijnse alfabet staat voor een segment van de
gesproken taal. Veel laaggeletterden weten dat gesproken uitingen worden weergegeven op papier,
maar weten niet precies hoe en kunnen het schrift dan ook niet ontcijferen: ‘Ik kan wel in de krant
kijken maar dan weet ik nog niet wat er staat’, geldt voor deze groep. Voor veel van hen kan
geschreven taal niet alle spraak weergeven. Een andere groep beschikt over zodanige kennis van
grafeem-foneem combinaties, dat ze op basis van enkele (begin)letters aan kunnen geven welk woord
er op een bepaalde plek zou moeten staan. Zij hebben vaak moeite met rijmen en het onderscheiden
van de juiste lettergrepen. Ook het kunnen onderscheiden van het woord en de bijbehorende referent
levert vaak problemen op. Veel volwassen analfabeten en laaggeletterden vinden het moeilijk om de
taal tot object van reflectie te maken, en de aandacht te richten op de taal zelf in plaats van op
datgene waar een woord naar verwijst. Vragen over de taal zelf, kunnen zij dan ook vaak niet
beantwoorden, omdat zij deze interpreteren als vragen over de referenten. Wanneer zij zinnen
segmenteren, zetten zij wat semantisch een eenheid vormt bij elkaar. Veel functiewoorden worden
vaak niet eens als woorden gezien, of ze worden niet als afzonderlijk woord gezien.
1.3 Geletterdheid door de jaren heen
De definitie van geletterdheid is door de eeuwen heen aanzienlijk veranderd. Wanneer iemand
geletterd genoemd werd in de 19 e eeuw, betekende dat iets anders dan nu. Wanneer het gaat om de
vraag hoe geletterd een samenleving is, zijn wel steeds twee verschillende normen aangehouden: de
kwalitatieve norm (het niveau van lees- en schrijfvaardigheid dat verlangd wordt) en de kwantitatieve
norm (de spreiding van geletterdheid). Deze beide normen zijn nogal wat veranderd gedurende de
afgelopen eeuwen.
Door de eeuwen heen is er een verschuiving te zien in waar de nadruk op werd gelegd in het
lees- en schrijfonderwijs. De verschuiving ging van hardop lezen (tot eind 19 e eeuw), waarbij
tekstbegrip niet werd getoetst, naar begrijpend lezen, waarbij de betekenis van een tekst wel van
belang is. Men diende voor de 20 e eeuw alleen maar hardop te kunnen lezen om geletterd genoemd
11