Wie schrijft die blijft - website Basisvaardigheden

‘Wie schrijft die blijft’
Janneke Sleenhof
Samenvatting
In Nederland leven meer dan 1,5 miljoen mensen van wie het lees- en schrijfniveau te laag is om
goed te kunnen functioneren in de huidige maatschappij (Ministerie van Onderwijs, Cultuur &
Wetenschappen, 2008). Deze mensen worden ‘laaggeletterd’ genoemd. Een derde van hen is
allochtoon en van het totale aantal laaggeletterden zijn er zo’n 250.000 echte analfabeten, die in het
geheel niet in staat zijn te schrijven en teksten te lezen. De gevolgen zijn groot, zowel voor de
laaggeletterden zelf als voor de samenleving. Uit onderzoek dat is uitgevoerd door de Stichting Lezen
en Schrijven is gebleken dat laaggeletterdheid Nederland jaarlijks zo’n 537 miljoen euro kost. Van de
1,5 miljoen laaggeletterden volgen er slechts 5.000 een lees- en schrijfcursus aan een van de
Regionale Opleidingscentra in Nederland (ROC’s). Docenten met verschillende achtergronden
verzorgen deze zogenoemde NT1-cursussen. Er bestaat geen vast onderwijscurriculum en vaak
maken de docenten voor hun lessen geen gebruik van vaste methoden, maar zoeken zij her en der
zelf hun lesmateriaal bij elkaar (Bohnenn et al., 2004). Door de vergrijzing van de arbeidsmarkt
stromen veel van de huidige docenten in het laaggeletterdenonderwijs binnen nu en vijf jaar uit. Om
de kennis, ideeën en praktijk van deze generatie docenten te beschrijven is dit onderzoek opgezet,
waarin aandacht wordt besteed aan de visie en de onderwijspraktijk van twee docenten in het
laaggeletterdenonderwijs. Hierbij is specifiek gekeken naar de manier waarop docenten tegen de
vaardigheid ‘schrijven’ aankijken en deze onderwijzen.
In dit onderzoek staat de volgende hoofdvraag centraal: ‘Wat is de relatie tussen de visie van
docenten op en hun praktijk van het onderwijs aan laaggeletterden’. Deze vraag is uitgesplitst in vier
deelvragen. Ten eerste wordt de visie van docenten op het lees- en schrijfonderwijs voor laaggeletterden
onderzocht, ten tweede wordt er gekeken naar het handelen van docenten, ten derde wordt specifieker
gekeken naar het onderwijzen van de vaardigheid schrijven en ten slotte komen problemen in het
laaggeletterdenonderwijs en toekomstverwachtingen aan bod.
Om een antwoord te geven op de hoofd- en deelvragen is een meervoudige casestudie
uitgevoerd, waarbij gebruik is gemaakt van etnografische onderzoekstechnieken. Om het gewenste
datacorpus te verkrijgen zijn er documenten van en over de deelnemende ROC’s bestudeerd,
interviews gehouden met de twee deelnemende docenten (Petra en Yvonne) en bovendien zijn de
docenten driemaal geobserveerd tijdens het lesgeven aan hun groep laaggeletterden. Dit onderzoek
kent twee verschillende invalshoeken: lezen en schrijven. De invalshoek schrijven staat centraal in
deze scriptie. Marieke Hanekamp legt in haar scriptie het accent op lezen (Hanekamp, 2008). De
scripties zijn gebaseerd op gezamenlijk uitgevoerd onderzoek en een deel van de hoofdstukken is
gemeenschappelijk geschreven.
De verschillende curriculumdomeinen van Goodlad (1979) zijn in dit onderzoek gebruikt als
ordeningsprincipes voor de data-analyse. Hierbij lag de nadruk op de relatie tussen het
geïnterpreteerde (‘perceived’) curriculum en het operationele (‘operational’) curriculum. Het
geïnterpreteerde curriculum is aan de hand van interviews onderzocht en het operationele curriculum
kwam aan bod met behulp van observaties in het klaslokaal. Bij de analyse van de klassenobservaties
2