Wie schrijft die blijft - website Basisvaardigheden

‘Wie schrijft die blijft’
Janneke Sleenhof
2 Leren schrijven in de basiseducatie
In dit hoofdstuk wordt eerst algemeen besproken hoe het lees- en schrijfonderwijs is opgezet en
welke ontwikkelingen zich hebben voorgedaan door de jaren heen. Er bestaat een verschil tussen
leesonderwijs in het basisonderwijs en in de volwasseneneducatie of basiseducatie. Dit verschil zal
worden toegelicht in paragraaf 2.1. Het taalgebruikersmodel dat in paragraaf 2.2 wordt besproken,
geeft inzicht in hoe men taal produceert en ontvangt. Vervolgens wordt er toegespitst op de
vaardigheid schrijven (paragraaf 2.3) en wordt besproken welke facetten hierbij een rol spelen. Ten
slotte wordt in paragraaf 2.4 ingegaan op competentiegericht leren. Dit is een nieuwe ontwikkeling in
het onderwijs, die met name een grote rol speelt in de basiseducatie.
2.1 Van basisonderwijs naar volwasseneneducatie
Volgens Noordijk (1990) suggereren sommige onderzoekers dat door hen verricht onderzoek naar het
lees- en schrijfonderricht van kinderen zonder meer van toepassing is op het alfabetiseringswerk voor
volwassenen. Ook beleidsmakers vragen zich af of vernieuwingsprojecten voor het jeugdonderwijs
niet tegelijkertijd van nut kunnen zijn voor de volwasseneneducatie. Nu is het zo dat de
volwasseneneducatie (of basiseducatie) kan profiteren van methoden of ontwikkelingen in het
jeugdonderwijs, maar het is wel van belang dat men zich realiseert dat deze twee vormen van
educatie op essentiële punten van elkaar verschillen.
In de volgende paragraaf wordt aangegeven waarom de aanpak in het volwassenenonderwijs
zou moeten verschillen van die in het basisonderwijs. Voordat deze redenen worden gepresenteerd,
zullen eerst de ontwikkelingen in het lees- en schrijfonderwijs in de basiseducatie worden geschetst,
zodat duidelijk wordt welke methodes door de loop der jaren zijn gebruikt en aan welke aspecten van
het onderwijs aandacht werd besteed.
2.1.1 Ontwikkelingen in het basis lees- en schrijfonderwijs
De oudste aanvankelijke leesmethode in Nederland is volgens Noordijk (1990) de spelmethode, die
ook werd toegepast door Grieken en Romeinen. Bij deze methode leert het kind eerst de letters,
waarna deze moeten worden samengevoegd tot woorden. Omdat het voor kinderen vaak moeilijk is
om op deze manier woorden te maken, werd de klankmethode ontwikkeld. Hierbij leren kinderen de
letters, door hun klank weer te geven (bijvoorbeeld ‘buh’ ipv ‘be’ als uitspraak van de letter ‘b’).
Aan het begin van de negentiende eeuw werd gebruik gemaakt van de analytischsynthetische
methode van Hoogeveen. De basis van deze methode werd gevormd door een aantal
basiswoorden (aap, noot, mies, etcetera). Kinderen leerden hierdoor klanken samen te voegen tot
woorden (synthese) en ook de woorden te ontleden in klanken (analyse). Kinderen moesten vooral de
schrifttekens gaan verbinden met klanken.
Rond 1930 ontstond onder invloed van de Gestalt-theorie de globaalmethode. Bij deze
methode werd er voor het eerst aandacht geschonken aan de betekenis van woorden. Voorstanders
20