Wie schrijft die blijft - website Basisvaardigheden

‘Wie schrijft die blijft’
Janneke Sleenhof
bepaalde vakinhouden gemakkelijk of moeilijk maakt en het begrijpelijk formuleren van de vakinhoud.
Ten slotte bevat ‘curriculumkennis’ kennis over bestaande methodes, didactische materialen en
instructievormen.
Elbaz (1981) onderscheidt een vijftal oriëntaties die meer vertellen over de wijze waarop een
leerkracht over zijn professionele kennis beschikt en de structuur van deze kennis. Allereerst is de
‘situationele oriëntatie’ gericht op het reageren op en interpreteren van onderwijssituaties. De ‘sociale
oriëntatie’ daarentegen omvat de invloed van de sociale omgeving op praktijkkennis en besteedt
aandacht aan de rol die kennis speelt in het structureren van de sociale context waarbinnen het
professioneel handelen plaatsvindt. De ‘persoonlijke oriëntatie’ bevat het persoonlijk betekenisvol
maken van de situaties. De ‘ervaringsgerichte oriëntatie’ verwijst naar de belevingsdimensie van de
docenten en de ‘theoretische oriëntatie’ ten slotte gaat in op de verhouding van de eigen kennis tot
wetenschappelijk-theoretische kennis.
3.4 Het verwoorden van handelingen in de klas
Docenten verwoorden hun handelingen in de klas volgens Elbaz (1981) met behulp van praktijkregels,
praktijkprincipes en beelden. Praktijkregels leiden de reacties die cursisten in frequent voorkomende
praktijksituaties dienen te geven; zo behoren zij de leerkracht bijvoorbeeld niet te onderbreken tijdens
zijn of haar uitleg. Praktijkprincipes zijn volgens Elbaz bredere, meer omvattende stellingen, ontleend
aan de persoonlijke ervaring, waarin weloverwogen en gereflecteerde doelen vervat zijn. Ten slotte
zijn er de beelden, korte metaforische uitspraken, waarin gevoelens, waarden, behoeften en
overtuigingen enerzijds gecombineerd worden met normatieve opvattingen over goed onderwijzen
anderzijds. Eigen ervaring, theoretische kennis en schooltradities leveren de inhoudelijke vulling voor
die beelden. Ze vormen dus een richtinggevende, normatieve leidraad voor concreet professioneel
handelen. Clandinin (1985) legt nadruk op de temporele dimensie in beelden: zowel heden verleden
en toekomst zijn er op geïntegreerde wijze aanwezig en werken normerend voor het professioneel
handelen. Die beelden integreren ook de onafzienbare stroom persoonlijke en professionele
ervaringen. Beelden zijn daarnaast ook emotioneel gekleurd en hebben een moreel gehalte, in de zin
dat ze normerend werken voor het professioneel handelen. In een onderzoek met Connelly (Connelly
& Clandinin, 1988; in Kelchtermans, 1994, p. 98) voegt Clandinin een vierde component toe, namelijk
‘persoonlijke filosofie’. Hiermee wordt de manier waarop men zichzelf ziet bedoeld.
3.5 Relatie tot dit onderzoek
In de traditie van de ‘cognitieve wending’ is niet alleen aandacht besteed aan het gedrag van
docenten in het onderwijs aan laaggeletterden maar ook aan hun cognities over (aspecten van) dit
onderwijs. In navolging van Schön (1983) en Leinhardt (1988) is onderzoek verricht terwijl docenten
aan het lesgeven zijn (door middel van lesobservaties), tevens zijn de docenten geïnterviewd. Net als
Fenstermachter (1994) is onderscheid gemaakt tussen praktische en formele kennis. De aandacht in
dit onderzoek ging zowel naar de inhoud van de praktische kennis van de docenten als de invloed van
deze kennis op het lesgeven. Shulmans (1986) indelingen in pedagogische, inhoudelijke en
33