M AG AZ YN

over noodzaaklijkheid en vrijheid. 197loggen ftof, dat wij met voeten treden, kangedacht worden. Want, heeft ook des menfchenverftand zijne eigen noodzaaklijke wettenniet? Iedere goede of kwaade daad, diewij verrigten — hangt zij niet af van dentoeftand , in welken wij ons bevonden , eerwij ons bepaalden om die daad te verrigten?En is niet wederom die vorige toeftandeen product van in- en uitwendige zamenlopendeomftandigheden , die even weinigonafhangelijk zijn, als het gewrogt, door dezelvenbewerkt? Wij kiezen, ja: maar watis kiezen? Anders niet, dan het verftandlijkbepaald worden. Het bezef van goed enkwaad behoort mede tot de drijfveders , dieons werken doen. Maar juist daarom, omdat dit bezef mede een drijfveder is, ftaat,het idé van vrijheid daar mede in tegenfpraak.Om dat wij eigen bewustheid hebbenvan ons doen, en van de redenen, dieonze daaden bepaalen, daarom gevoelen wij,fterker en duidelijker dan de overige dieren,de kracht van den toeftand, die ons bepaalten voordfleurt. In iedere daad, welke wijverrigten, zijn wij van den toeftand, die dezedaad vooiafging, af hangelijk; en, bij hetaannemen van een eerfte allesveröorzaakendWezen, loopt deze volftrekte afhangelijkheidnog fterker in het oog. Hier verdwijntdus niet alkea de vrijheid; maar het wordtN 5zelfs.