De betekenis van groene burgerinitiatieven

Het ideaaltype sociaal-maatschappelijk omvat initiatieven met een sterke ecologische doelstelling die
daarnaast ook een belangrijk sociaal-maatschappelijk doel hebben. Er is hierbij vaak een koppeling
tussen de directe bescherming van (lokaal groen) en een breder sociaal-maatschappelijk thema zoals
educatie, gezondheidszorg of duurzame energie. Zo combineert Stichting Natuur Anders, actief in de
omgeving van Deventer, doelstellingen op het gebied van natuur en groen met de zorg voor mensen
met een fysieke handicap, verstandelijke beperking of psychische aandoening - of zoals zij het zelf
omschrijft: het werken met bijzondere vrijwilligers. Stichting Heempark de Blekert uit Schijndel beoogt
niet alleen om een reservaat functie voor planten en dieren te creëren, maar heeft als hoofddoel
vooral het onder de aandacht brengen van het Schijndels landschap met zijn specifieke kenmerken. En
Natuurvereniging De Ruige Hof uit Amsterdam heeft als belangrijke doelstelling niet alleen om natuur
tot ontwikkeling te doen komen nabij stadsbewoners, maar ook om de natuur dichter bij stadsbewoners
te brengen en om te zorgen dat stadsbewoners kunnen genieten van de natuur.
Er is een relatief groot aantal vrijwilligers bij dergelijke sociaal-maatschappelijke initiatieven: meestal
gaat het om minimaal enkele tientallen mensen. Daarbij is er vaak een relatief groot netwerk met een
diversiteit aan actoren: er is veel betrokkenheid van gemeenten en ook TBO’s maken regelmatig deel
uit van het netwerk van deze initiatieven. Daarnaast is er vaak contact met een diversiteit aan NGO’s.
Zo is er bij Stichting Natuur Anders in min of meerdere mate overleg/samenwerking met een zevental
gemeenten. Daarnaast zijn Landschapsbeheer Gelderland en Landschap Overijssel belangrijke
partners voor de stichting en werkt zij samen met onder andere RAVON, de lokale imkervereniging,
Milieucentrum Deventer, streekwinkel/boerderij Hof van Twello, ecologische hoveniersvereniging Wilde
Weelde, de reclassering, pedagogische dienst, diverse wijkraden en een centrum voor (ex-)
psychiatrische patiënten.
Voorbeelden van sociaal-maatschappelijke initiatieven gaan vaak over relatief significante oppervlaktes
(meestal ruim meer dan een ha) en zijn over het algemeen gebonden aan een specifieke fysieke
locatie. Zij ondernemen altijd beheer gerelateerde activiteiten, en daarnaast meestal ook activiteiten
gericht op aanplant en realisatie van groen. Daarnaast worden er over het algemeen ook activiteiten
op het gebied van educatie ontplooid. Zo geeft Vereniging Heemtuin Malden jaarlijks natuurlessen aan
70 basisschoolklassen en organiseert zij tevens lezingen en excursies. Formalisering als rechtspersoon
(stichting of vereniging) is gebruikelijk bij sociaal-maatschappelijke groepen. Gezien de omvang van
activiteiten gaat het al snel om redelijk significante geldbedragen (jaarlijks al snel boven de € 10.000).
Ook opvallend is dat verscheidene voorbeelden (parttime) betaalde krachten in dienst hebben.
Sociaal-maatschappelijke initiatieven lijken zowel in fysieke als sociale zin belangrijke effecten te
hebben. Bij Vereniging Heemtuin Malden en Stichting Heempark de Blekert is biodiversiteit enorm
toegenomen respectievelijk behouden als gevolg van groene zelf-governance. Natuurvereniging De
Ruige Hof heeft 13 hectare spontaan ontstane natuur weten te behouden en ontwikkeld, en Stichting
Natuur Anders heeft bijgedragen aan vele grote en kleine projecten in de streek waarin zij actief is.
Ook cultuurhistorische elementen zoals hagen, houtwallen of het historische landschap in meer
algemene zin komen hierbij, in wat mindere mate, aan bod. Daarnaast worden effecten op bewustwording
ook gezien als groot. Vereniging Heemtuin Malden bereikt jaarlijks een groot aantal kinderen
door middel van natuurlessen, en ziet inmiddels dat de kinderen aan wie ze 20 jaar geleden
natuurlessen gaven de Heemtuin nu ook bezoeken met hun eigen nageslacht. Ook slaagt een aantal
van de sociaal-maatschappelijke initiatieven erin om actieve betrokkenheid bij de natuur te realiseren
door nieuwe (doel)groepen bij de natuur te betrekken.
Binnen het hoofdtype sociaal-maatschappelijk onderscheiden we twee subtypen:
• Heemtuinen
• Groen met maatschappelijke zorg
Heemtuinen
Een subtype van de sociaal-maatschappelijke initiatieven thema zijn de heemtuinen. Heemtuinen zijn
groene ‘tuinen’, meestal gelegen in de bebouwde kom, met veel diverse soortengemeenschappen en
een vaak redelijk hoge ecologische waarde in termen van biodiversiteit of zeldzame soorten. Heemtuinen
bestaan in Nederland al bijna 90 jaar en zijn oorspronkelijk opgericht om mensen in contact
met de natuur te brengen en inzicht in levensgemeenschappen te bieden. Hierbij is er naast een
ecologische doelstelling altijd een belangrijke doelstelling op het gebied van bewustwording. Zo is het
De betekenis van groene burgerinitiatieven | 53