De betekenis van groene burgerinitiatieven

natuurbeleid spelen politieke groepen een vitale rol in de democratische processen rondom het
(natuur)beleid en vervullen een belangrijke corrigerende functie in een democratie om te voorkomen
dat de besluitvorming ‘zelf-referentieel’ wordt en losgezongen raakt van de samenleving (Van de
Wijdeven et al., 2013). De omslag van het beleid onder voormalig staatsecretaris Henk Bleker heeft
duidelijk zichtbaar gemaakt wat de consequenties kunnen zijn van een gebrek aan responsiviteit om
kritische discussies te incorporeren binnen het dominante beleidsdiscours (Buijs et al., 2014).
7.4 Traditionele netwerken en subsidies
Ons onderzoek laat zien dat veel initiatieven van groene zelf-governance geen ‘pure’ zelf-governance
zijn in de zin dat er uitsluitend burgers bij zijn betrokken. Initiatiefnemers zijn soms combinaties van
burgers en overheden, en een aantal initiatiefnemers is professioneel werkzaam in de groene sector of
bij de overheid. Het culturele kapitaal van initiatiefnemers is daarmee een belangrijke factor voor
succes. Sommige initiatieven hebben zulke sterke netwerken, dat ze eerder als co-creatie of cogovernance
gezien moeten worden. De observatie dat er in veel gevallen geen sprake is van pure zelfgovernance
sluit aan bij observaties uit eerder onderzoek. Overheden blijven ook bij zelf-governance
vaak een belangrijke rol spelen in de financiering, als eigenaar en via formele procedures, zoals de
verlening van vergunningen. In dat opzicht is de metafoor van sedimentatie van verschillende
bestuursstijlen die Van der Steen (2013) beschrijft in zijn studie naar de rol van de overheid in de
netwerksamenleving bruikbaar: Terwijl het belang van groene burgerinitiatieven voor het beleid toe
lijkt te nemen, blijven reeds bestaande organisatiemechanismen belangrijk. Dit geldt zeker voor
natuurbehoud binnen het Natuurnetwerk Nederland en het agrarisch cultuurlandschap. Zelfs binnen
stedelijk groen blijft de gemeente een zeer belangrijke rol spelen in de aansturing en financiering van
het groenbeheer (Buijs et al., 2016; Van der Jagt et al., 2016).
Het grote belang van overheidsnetwerken en subsidies wijst ook op de gevoeligheid van groene zelfgovernance
voor beleidsontwikkelingen in zowel het natuur- en landschapsbeleid als bij aanpalende
beleidsvelden. Teruglopende subsidiemogelijkheden vanuit zowel het groene domein als bijvoorbeeld
vanuit het welzijnsbeleid, de beperkte beschikbaarheid van ambtelijke tijd en betrokkenheid en de
gestage groei van het aantal beleidsvelden waarop burgers worden uitgenodigd een bijdrage te
leveren, kunnen een belemmerende invloed hebben op ontstaan en continuïteit van groene zelfgovernance
(Van Dam et al., 2016). Dit kan voor sommige burgerinitiatieven zelfs een reden zijn om
bewust enige afstand te houden van overheden, om daarmee niet afhankelijk te worden van mogelijke
discontinuïteiten in het beleid (Buijs et al., 2016).
Daarbij zijn burgerinitiatieven ook fluïde: zij kunnen zich door de tijd heen ontwikkelen en dusdanig
geïnstitutionaliseerd raken dat zij niet meer onder onze definitie vallen. Een initiatief dat nu in de
inventarisatie is opgenomen zou hier in de toekomst wellicht buiten kunnen vallen, en er zullen
ongetwijfeld ook nieuwe initiatieven ontstaan die heden ten dage niet zijn opgenomen. Natuurmonumenten
is ook ooit begonnen als burgerinitiatief, evenals bijvoorbeeld Stichting Ark. Deze
voorbeelden illustreren de fluïditeit van groene zelf-governance. Ook in de typologie is dit zichtbaar:
de brede groepen zijn vaak smaller begonnen en door de jaren heen verbreed en ook voorbeelden van
verbrede politiek zijn regelmatig begonnen vanuit uitsluitend politieke activiteiten. Sommige burgerinitiatieven,
zoals de hierboven genoemde, zijn zo succesvol dat ze na een aantal jaren niet meer als
burgerinitiatief herkenbaar zijn. Andere verdwijnen na verloop van tijd weer.
7.5 De kracht van groene zelf-governance
De nadruk in dit hoofdstuk heeft tot dusver gelegen op de doelen en directe effecten van burgerinitiatieven.
Maar de kracht van groene zelf-governance zit niet alleen in de directe effecten op de
sociale en fysieke leefomgeving, maar ook in invloed die groene burgerinitiatieven kunnen hebben op
de institutionele inbedding van het natuurbeheer. Een succesvol initiatief kan een gemeente
stimuleren om ook op andere plekken burgers de ruimte te geven. Individuele initiatieven kunnen dan
een bijdrage leveren aan een mogelijke transitie naar een andere, meer netwerk-georiënteerde
De betekenis van groene burgerinitiatieven | 87