De betekenis van groene burgerinitiatieven

Afhankelijk van de beleidsprioriteiten kan tabel 14 behulpzaam zijn voor het inschatten van de
effecten van de verschillende soorten groepen. Als een overheid of terreinbeherende organisatie de
ecologische kwaliteit van een gebied wil verbeteren, ligt samenwerking met groepen binnen het
cluster beschermen zeer voor de hand. De kans is groot dat overheidsdoelen en burgerdoelen hierbij
grotendeels overeenkomen, en dat burgerinitiatieven daadwerkelijk een bijdrage kunnen leveren aan
het behalen van de ecologische doelen. Samenwerking met groepen in het cluster beleven ligt in
eerste instantie minder voor de hand voor het realiseren van natuurdoelen. Maar met groepen van
buurtgroen, en met name het subtype buurttuinen, kan bijvoorbeeld wel samenwerking gezocht
worden wanneer het doel is om sociale cohesie in een wijk te versterken.
Recente theorieën rondom place-keeping (Dempsey and Burton, 2012), benadrukken het belang van
de betrokkenheid van de lokale gemeenschap bij een plek om het beheer van groen veilig te stellen.
Betrokkenheid leidt tot bescherming tegen vandalisme, maar ook tot een actieve bijdrage aan het
onderhoud. Met name natuurbeheer en buurtgroen groepen leveren hier een belangrijke bijdrage aan.
Deze bijdrage aan onderhoud is voor veel gemeenten en TBO’s een belangrijke motivatie voor het
stimuleren van burgerinitiatieven. Via het faciliteren van burgerinitiatief nodigen ze burgers uit om een
blijvende bijdrage te leveren aan het onderhoud van ‘hun’ gebiedje (Otten, 2015).
De brede doelen van groene burgerinitiatieven vragen om een flexibele opstelling van professionals.
De doelen van initiatieven passen immers vaak niet één op één op de vastgelegde beleidsdoelen. Hier
ligt een belangrijke uitdaging voor natuurorganisaties en overheden. Succesvolle samenwerking
vraagt om het recht doen aan de belangen en visies van burgers en het ontwikkelen van gemeenschappelijke
ambities (Steenbekkers and Broek, 2014). Afstemming van wederzijdse doelen is dan
noodzakelijk, een afstemming die over het algemeen soepeler verloopt als er reeds vertrouwen is
opgebouwd (Van Dam et al., 2014). Methoden zoals de Mutual Gains Approach, zoals al vaak gebruikt
in processen met stakeholders, bieden hiervoor mogelijkheden.
Maar de brede doelen van zelf-governance leiden ook tot dilemma’s. Initiatieven met vooral sociale
doelen of gebruiksdoelen leveren een belangrijke bijdrage aan natuureducatie en het versterken van
de actieve betrokkenheid bij groen. Dit zijn thema’s die binnen de nieuwe Rijksnatuurvisie een
explicieter beleidsdoel zijn geworden van het natuurbeleid (Ministerie van Economische Zaken, 2014).
Maar de activiteiten van groepen die zich met name op de gebruiksfunctie van groen richten kunnen
soms contraproductief zijn voor de biodiversiteit in een gebied: bijvoorbeeld wanneer de recreatie in
groene gebieden toeneemt of wanneer verruigd struikgewas geschikt wordt gemaakt voor intensief
gebruik als buurttuin. In dergelijke situaties maken groene burgerinitiatieven een spanningsveld
zichtbaar tussen beleidsdoelen rondom ecologische bescherming en beleidsdoelen rondom vermaatschappelijking.
Dergelijke dilemma’s spelen niet alleen bij groepen gericht op gebruiksgroen, maar ook
bij politieke groepen. Een groot deel van de politieke groepen richt zich op het tegenhouden of
bijstellen van overheidsbeslissingen die in hun ogen slecht uitpakken voor hun leefomgeving. Soms
willen ze het verdwijnen van groen tegenhouden, ook al is dat de uitvoering van goedgekeurd beleid.
Andere keren willen ze een andere soort natuur dan TBO’s of overheden. De vraag is dan waar de
belangenafweging plaats dient te vinden over deze tegenstrijdige doelen. Is de overheid dan aan zet,
als vertegenwoordiger van de representatieve democratie, of is de burger aan zet, als vertegenwoordiger
van de participatieve democratie (Wallington et al., 2008)?
Belang van politieke groepen
In veel studies van burgerinitiatieven worden politieke groepen buiten beschouwing gelaten. Dat is in
onze ogen echter niet terecht. Verhoeven en Oude Vrielink (Verhoeven, 2012) waarschuwen zelfs dat
de dominantie van de ‘eigen verantwoordelijkheid’ en de ‘meewerkende burger’ in het huidige beleidsperspectief
kan leiden tot een depolitisering van burgerparticipatie. Als de overheid over burgerinitiatief
praat, richt ze zich op de ‘goede’ burger, die bereid is mee te werken aan het vigerende
beleid. Drosterij en Peeters (2011) noemen dit zelfs conformerende zelfredzaamheid. Maar politieke
discussie over beleidsdoelen is een essentieel onderdeel van democratie (Mouffe, 2009). Kritische
politieke groepen zijn van belang voor het natuurbeleid, onder andere als een thermometer voor de
visie vanuit de maatschappij op het beleid. Het een wezenskenmerk van een democratische
participatiemaatschappij dat georganiseerde burgers zelf hun doelen en middelen bepalen, ook al
passen deze niet binnen het dominante politieke discours. Juist door het verzet tegen het vigerende
86 | Wot-rapport 127