De betekenis van groene burgerinitiatieven

Innovatiekracht
Binnen burgerinitiatieven is vaak een grote diversiteit aan achtergronden, kennis, visies en creativiteit
aanwezig. Juist deze diversiteit draagt bij aan vernieuwing in de energieke samenleving en heeft
daarmee een grote innovatieve waarde voor het natuurbeheer (Hajer, 2011b). Doordat burgerinitiatieven
in een aantal gevallen andere doelen nastreven dan gangbare vormen van groen- en
natuurbeheer, dragen ze bij aan een reflectie op en thematische verbreding van dit beheer. Vooral de
typen eigenaarschap, brede groepen en natuurontwikkeling zijn een bron van inspiratie en
vernieuwing voor de bestaande, geïnstitutionaliseerde visies. De opkomst van burgerinitiatieven heeft
waarschijnlijk ook bijgedragen aan een verbreding van de nadruk op biodiversiteit en ecologische
netwerken naar meer aandacht voor de gebruiks- en belevingswaarde van groen. Ook de groei van
stadslandbouw is een aansprekende invulling van de stedelijke behoefte aan lokaal voedsel. En wat te
denken van het Dobberend Bos bij Rotterdam, waarbij een aantal bomen in boeien op het water drijft.
Een andere belangrijke innovatie komt van de initiatieven waarbij burgers formeel eigendom en
zeggenschap over de groene omgeving verwerven. Ook groenadoptie, waarbij burgers geen eigendom
maar wel formele verantwoordelijkheid verwerven, lijkt sterk in opkomst te zijn in veel gemeenten.
Ander onderzoek laat zien dat er ook mooie voorbeelden van sociaal ondernemerschap bestaan in het
groene domein (Salverda et al., 2012) (De Lijster, 2014).
Verbredingskracht
Mobilisatiekracht en innovatiekracht dragen ook bij aan de verbredingskracht van groene zelfgovernance.
Een aansprekend verhaal kan andere groepen burgers inspireren een soortgelijk initiatief
op te zetten. Dit kan gezien worden als de broadening van initiatieven die kunnen bijdragen aan een
transitie van het natuurbeheer (Van den Bosch and Rotmans, 2008). Hoewel het huidige onderzoek in
principe een eenmalige statische analyse is, observeren wij wel degelijk mechanismen van verbreding.
Zo is er bijvoorbeeld in Amsterdam een groot aantal buurttuinen opgekomen, elk met hun eigen
karakter en eigen doelstellingen. Binnen zowel de typen buurttuinen als groenadoptie lijkt er de
laatste jaren überhaupt een verbreding te zijn. Waar dergelijke initiatieven tien jaar geleden wellicht
nog redelijk schaars waren zijn ze nu wijdverspreid. Ook permacultuur en daktuinen zijn de laatste
jaren in opkomst. Natuur in eigendom van burgers zou ook zo’n trend kunnen worden, ook gezien de
expliciete aandacht daarvoor vanuit het beleid.
Misschien nog wel belangrijker dan bovenstaande verbreding is het opschalen van initiatieven en van
creatieve elementen binnen die initiatieven (Van den Bosch and Rotmans, 2008). Succesvolle groene
burgerinitiatieven inspireren overheden, TBO’s en bedrijven om nieuwe wegen te bewandelen. En
soms ‘dwingen’ ze dergelijke veranderingen zelfs af. Zo heeft de gemeente Brummen, geïnspireerd
door van het werk van een lokale imkergroep die een aantal bij-vriendelijke bloemenweiden
realiseerde, het ‘convenant bij-vriendelijk handelen’ getekend en de ambitie uitgesproken om bij
toekomstige plannen meer rekening met de bij te houden. De gemeente Leeuwarden heeft erkend dat
zij dankzij het werk van de Bomenridders Leeuwarden beter nadenkt over het kappen van bomen en
mogelijke alternatieven.
Institutionaliseringskracht
De verbredingskracht kan uiteindelijk resulteren in een verdergaande institutionalisering van het
initiatief of zelfs van een combinatie van initiatieven. Dergelijke processen zien we duidelijk terug in
de inventarisatie, het duidelijkst bij de brede initiatieven. Deze groepen bestaan vaak al vele jaren, en
zijn in de loop der tijd steeds meer geïnstitutionaliseerd geraakt. waarbij er vaak een vaste overlegstructuur
(en cultuur) met overheden en TBO’s bestaat en er ook binnen het initiatief zelf veel zaken
formeel zijn vastgelegd. Deze institutionalisering draagt in sterke mate bij aan de invloed van
individuele initiatieven op de dominante praktijken van natuurbeheer in Nederland.
Continuïteit
Overheden en TBO’s uiten soms hun twijfels over de continuïteit van groene zelf-governance en of ze
ook de langere termijn een betrouwbare en stabiele organisatievorm kunnen bieden om een deel van
het natuurbeheer aan op te hangen (van Dam et al., 2014). Onze inventarisatie biedt slechts beperkt
zich op de continuïteit van burgerinitiatieven. Enerzijds zien we diverse voorbeelden van reeds lang
bestaande initiatieven, soms sterk geïnstitutionaliseerd, soms nog net zo onafhankelijk en informeel
De betekenis van groene burgerinitiatieven | 89