De betekenis van groene burgerinitiatieven

Actiegroepen
Actiegroepen zijn groepen die zich vrijwel uitsluitend richten op protest en actievoeren om hun
(politieke) doelen te bereiken. Dit kan door middel van rechtszaken, het inzamelen van handtekeningen,
formeel aantekenen van protest, mobiliseren van de publieke opinie en organiseren van
protestacties, publiceren in de media en allerlei ludieke acties. Zo schreef Stichting Werkgroep Behoud
Zwartendijk uit Kampen ook een aantal protestliederen die zij bij verschillende gelegenheden ten
gehore bracht. Vereniging Redt de Kaloot uit Borssele voerde ook een (succesvolle) bodemprocedure
tot aan de Raad van State om de geplande aanleg van een containerterminal van de kaart te krijgen.
Actiegroepen ontstaan vrijwel altijd met een concrete aanleiding, die vaak te maken heeft met politiek
en/of beleid dat als ongewenst gezien wordt. Vereniging Redt De Kaloot voert al ruim 15 jaar actie
tegen de aanleg van een containerterminal op een bijzonder strandgebied. Actiecomité Red Ons Bos
voert in omgeving Groesbeek actie tegen grootschalige kap van bomen voor heideontwikkeling. In
Harderwijk voeren omwonenden actie tegen de kap van een aantal bomen voor een parkeerplaats.
Een kritisch discours over beleid en beheer van overheden en/of TBO’s is meestal aanleiding van
actiegroepen (De Groot et al., 2012). Aanleiding kan bijvoorbeeld een verandering in landgebruik of
het kappen van bomen zijn, maar kan ook te maken hebben met achterstallig onderhoud of een
gebrekkige uitvoering van beleid. Ook de aanleg van een weg, bedrijventerrein, woonwijk of
windmolens zijn voorbeelden van aanleidingen uit de inventarisatie. Actiegroepen zijn over het
algemeen sterk gericht op het realiseren van (ecologische en cultuurhistorische) fysieke doelen,
sociale doelen zijn veel minder belangrijk of afwezig. Zij hanteren vaak een expliciet tegendiscours.
Het initiatief tot actie komt over het algemeen vanuit burgers, maar kan ook vanuit NGO’s komen.
Contacten met overheden verlopen moeizaam wanneer men actie voert tegen overheidsplannen.
Soms is er goed contact met bijvoorbeeld de politieke oppositie. TBO’s kunnen, indien betrokken,
zowel een partner zijn in het verzet tegen bepaalde plannen als een tegenstander tegen wiens plannen
of beheer juist verzet is. Dat laatste is het geval bij Red Ons Bos, waar Staatsbosbeheer en
Natuurmonumenten als terreinbeheerders medeverantwoordelijk worden gezien voor de bomenkap.
Ook het bedrijfsleven kan een tegenstander zijn: zo voert De Wolden, Natuurlijk! actie tegen de komst
van een grootschalig hippisch centrum in gemeente De Wolden, en is er bij Redt de Kaloot actie tegen
plannen voor uitbreiding van de haven Seaport Zeeland. Wel is er bij actiegroepen vaak samenwerking
met NGO’s, die zich soms ook bij protesten aansluiten.
Actiegroepen zijn relatief vaak ad-hoc verbanden, die na het bereiken van een mogelijk doel weer
verdwijnen, in sluimerstand gaan of zich doorontwikkelen. Naar binnen opereert men veelal informeel,
maar naar buiten toe voornamelijk formeel, zeker in het geval van procedures. Financiële middelen
zijn vaak relatief beperkt, en worden in een aantal gevallen deels uit eigen middelen betaald. Een
uitzondering vormt Redt de Kaloot: voor twee bodemprocedures tot de Raad van State hebben zij veel
geld moeten inzamelen. Immateriële hulpbronnen zijn belangrijk: gebiedsspecifieke en ecologische
kennis om argumenten aan te sterken, maar indien nodig ook juridische kennis.
De effecten kunnen bij actiegroepen sterk wisselend zijn, afhankelijk van de vooraf gestelde doelstelling
en of die als gevolg van het protest wel of niet bereikt wordt. Er zijn voorbeelden waar doelen
(nog) niet bereikt zijn en de effecten dus waarschijnlijk minimaal, bijvoorbeeld omdat plannen of
beleid alsnog worden voortgezet. Institutionele effecten zijn wel duidelijk zichtbaar wanneer plannen
(moeten) worden aangepast of stilgelegd. De totale omvang van effecten van actiegroepen kan erg
groot zijn indien doelen behaald worden, en is meestal positief voor ecologie, gebruik en cultuurhistorie
in relatie tot groen.
Ecologische effecten kunnen ook negatief uitpakken: bijvoorbeeld wanneer men protesteert tegen
natuurontwikkeling, zoals gebeurde door WEI in de Bovenlanden bij Wilnis, waar natuurdoelen werden
verzwakt maar het cultuurhistorisch landschap wel behouden bleef dankzij acties. In de meeste
gevallen pakken effecten in ecologische zin positief uit: bijvoorbeeld bij Redt de Kaloot, waar
actievoerders de ontwikkeling van een containerterminal van de kaart hebben gekregen. Voor
cultuurhistorische effecten geldt in principe hetzelfde als voor ecologische effecten. In de praktijk
echter lijkt het niet voor te komen dat actiegroepen een negatieve invloed hebben op cultuurhistorie.
Effecten op bewustwording zijn wel belangrijk: door actievoeren worden mensen meer bewust van de
waarden van hun omgeving. Hoewel dit niet overal een doel is, wordt het wel als belangrijk effect
60 | Wot-rapport 127