Ertan Birol - Turuz.info

ir eseri direkt olarak çalınabilir kılar, sadece çalgının akort yüksekliği göz önüne alınarak
transpoze edilmesi gerekir.
Repartuar (Genel Nitelikler):
XVI.Y.Y’ın şafağında, lavtanın ilk derlemeleri ortaya çıktığında, icracıların beğenisine
sunulmuş repertuar, aslında vokal içindi. “Profan şarkı”lar, “mes”ler
ve”mote”ler ihtiva ediyordu. Bunlara, hemen sonra, “psom”lar (psaumes) ilave olacaklardı.
Eğer dansa tahsis edilmiş bir çalgısal müzik varsa, bu, özellikle görevseldir. Şarkı ve dansın
bu çifte önceliği ilk repertuarın yapısını belirleyecektir.
Sadece lavta için değil, fakat bütün diğer çalgılar için de bu böyledir.
Büyük yayılma hareketi ve sunduğu imkanlarla, lavta, çalgısal repertuarın
hazırlanışında tam manasıyla birinci planda rol oynamıştır. Tellerinin
sayısı ve polifoninin bilgince üst üste bindirilmesini duyurmaya icracıların parmaklarının
çalışı izin verir. Besteciler bu imkanı geniş olarak kullanacaklar
ve vokal için 4 veya 5 partili yazılmış şarkıların transkripsiyonunu, günün modasına göre,
yapacaklardır. Bunlar, repertuarın önemli kısmını meydana getirirler.
İki transkripsiyon tipi vardır: 1- Solo lavta için bazı sesler azaltılarak; 2- Besteci vokal
partisini saklar, diğer partiler çalgı ile çalınır.
Her iki halde de, transkriptör orijinaline en yakın bir yazıyı hayata geçirmek için çalışıyordu.
Ama, teknik zorluklar dolayısı ile bazı partileri gene
de kaldırmak zorunda kalıyordu.
Teknik kuralların güçlüklerine rağmen, sadakat arzusu ile müzisyenler
kendiliklerinden, parçaların transkripsiyonlarını çalgının fonksiyonu
içine yerleştirmeye zorlayacaklardı. Lavtanın çekilen telleri uzun değerli notaları tutamaz.
Onun yerine, eşdeğerlikte kısa süreli notalar ile yer değiştirilir.
Bu mecburiyet, transkripsiyonların içine, bilgece süslenmiş orijinal melodik çizgiler halinde
girmesine izin verecekti. Diğer taraftan, büyük aralıkları
atlamak kötü tınlamaktaydı. Müzisyenler bundan, eserin içine melodik hareketleri ağzına
kadar doldurmakta faydalanacaklardı. İcracılar, şarkıcıların yaptığı
gibi, emprovize süslemeleri ilave etmekten çekinmeyeceklerdi. Bu ilaveler sonunda,
başlangıçtaki vokal görüntüsünü geri çekip ona tipik biçimde çalgısal
karakter vereceklerdir.
Danslar, çağın geçerli repertuarına aittirler. XVI. Y.Y.’da bunlar: Flute a bec,
chalemie v.b. çalgı dörtlülerine orijinal olarak yazılmış “pavan”,
“galliard”, “passamezze”, “branle”, “allemande” gibi danslardır.
Transkriptör, bir kere daha, örneğe saygılı olmak ister, fakat, süsleme zevkinden
kendini alamaz ve bunu öyle ritmik güçlükleri hiçe sayarak
yapar ki, lavta için yazılmış dans, başlıklarına rağmen bütün koreografik karakterini kaybeder.
Olgu, genellikle, herbirini takip eden “double”’larda daha
da çarpıcıdır. Başlangıçtaki parça yalnızca, bestecinin ve icracının virtüozitesinin, kendilerine
has yaratımının doğma şeması gibi incelenebilir. O anda
biz, artık, repertuarımızın ilk gerçek ve saf müzik eserlerinin önünde buluruz kendimizi.
Bunların içinde, belki de daha çok şarkı transkripsiyonları içinde