Ertan Birol - Turuz.info

madrigaller (bazıları 3 lavta içindir) ve hatta, 4 lavta için transkripsiyonu yapılmış bir
Felemenk şarkısını da ihtiva eder. İkinci kitap “Novum Pratum
Musicum (1592)” eşlikli dini ve profan parçalar olduğu gibi, bundan başka dansları da sunar.
XVII. Y.Y. öyle önemli bir repertuarla tanışmayacaktır. Joachim Van den Hove’nin
(öl.yak.1570) üç kitabı yüzyılın başında görünür. Daha sonra Adrien Valerius’un
(yak.1575-1625) “Niderlandsche Gedenck-clanck (1626)” adlı derlemesi ve Johan Thysius’un
(1621-1653) “Luytboeck”u Avrupa’nın her köşesinden gelmiş şarkı
ve danslardan önemli bir repertuarı ihtiva eder.
Bu devirden itibaren, “TEORBE” (teorba) lavtayla rekabet etmeye başlayacaktır. İcracıların
çoğu, ünlü Constantin Huygens (1596-1667) gibi herbiri, bu çalgıyı
icra ederler fakat, ikincinin süksesi kendini belli ederken, repertuarı eşlik yönünde gelişir.
Büyük virtüoz, XIV. Louis’nin lavtacısı Jacques-Alexandre
de Saint-Luc (1663-?) hala lavta için birkaç parça yazmışsa da kompozisyonlarının çoğu viol,
lavta ve bas içindir. Şunu söylemek yeterlidir ki, bu çalgı
artık Avrupa’nın büyük kısmında olduğu gibi, iki yüzyıldan beri kazandığı prestiji
kaybetmektedir..
Lavtanın yeniden canlanışı: Arap dünyası, bazı doğu Avrupa ülkeleri ve orta-doğuda
kullanılmaya devam edilirken, Avrupa’da iki yüzyıllık bir kayboluşla
tanışan lavta, XX. Y.Y.’da tekrar icracıların dikkatini çekmiştir. En mükemmel usta gitarcılar,
kendine has repertuarının önemi ve değeri dolayısı ile,
ona ilgi duyarak çalgıyı incelemeye koyulmuşlardır. Eski lavtalar restore edilmiş, kopyaları,
çok sayıda yapımcı tarafından yapılmıştır.
Lavtanın XVI. Ve XVII. Y.Y.’lardaki zor anlaşılır tablatürünün yerine, modern notasyon ile
yapılan yayınlar, lavtanın yeniden canlanışını kolaylaştırmıştır.
Günümüzde her ne kadar çok küçük kalmışsa da, önemli sayılabilecek bir hareket şekillenmiş
ve çok sayıda büyük virtüoz onu, eski müzik konserlerine katmış,
bu şekilde lavta bundan böyle seçkin yerini tekrar bulmuştur.
Lavta Türevi Çalgılar
Eşlikli şarkıyı uyguladıklarından beri, lavtacılar, ihtiyaç duydukları mümkün
olabilecek daha fazla kalın seslere inebilecek telleri çalgılarında
denemişlerdi. XVI. Y.Y.’ın son üçte birlik kısmında, böyle bir ihtiyaç ve problem
yapımcıların önüne kondu. Çeşitli çareler önerildi ve böylece, genişlemiş,
büyümüş lavtanın doğuşunu meydana getiren, “arşilut”lar (archiluth) ortaya çıktı. Biçimlerine
ve karakteristiklerine göre şöyle isimler almışlardır: “Lavta
teorba” (luth théorbé), “teorba” (théorbe) ve “kitarone” (chitarrone).
Genel nitelikler: Bu çalgılar alışılmış lavtanın çalma kolaylıklarını sağlamak için çok defa
geleneksel montajı (6 sıra tel) muhafaza ederler. Bunlara
bir miktar çeşitli kalın tel ilave edilmiştir. Bu ilave teller, tuş üzerinden geçmezler ve bunlara
sap dışı teller denir. Sap dışı titreşen telleri sol
el parmakları ile basarak kısaltmak mümkün değildir. Sadece açık tel olarak titreşebilirler.
İcracı bunları inici gam üzerinde, alışılmış lavtanın en kalın
telinden itibaren, veya, gerçekleştireceği parçanın görevi doğrultusunda akort eder.