TUESDAY, JULY 9TH, 2002 - ConstitutionNet

tutoe maoni. Kwa hivyo yangu ni binafsi na nimetoa kama chairman ya kamati ya shamba hii.
Basi hapa nimependekeza mambo kadhaa ambayo ningependa iwekwe katika Katiba mpya. Ya kwanza katika zile vitabu
nyekundu mlitupa, mliuliza sisi kama inawezekana tuwe na introduction au preamble. Mimi mwenyewe nimetoa mapendekezo
yangu, na mtaona kwa maandishi.
Jambo la pili, kulikuwa na pendekezo la directive principles of the policy. Mimi mwenyewe ningependa kusema kitu kidogo
hapo. Yaani ni kitu gani iwe kama policy, mwongozo. Nimesema hapa katika mwongozo wetu tungependa kusema hivi. Watu
wote wako sawa katika Kenya – equality. All Kenyan citizens are equal. Ya pili, fanyia mimi vile ungependa kufanyiwa wewe.
That is the second. Do to me the way you want to be done unto. Ya tatu usinilasimishe nifanye vile mimi sitaki kwa sababu
pengine wewe ni mtu unapenda kucheza cheza na pengine ungependa kunifanyia vile ungependa kufanyiwa. Pengine sitaki hiyo.
So kwa hivyo so don’t force me to do what I don’t want. Ya nne, wazee, viongozi ni lazima waheshimiwe na wale wadogo.
Hiyo ni mapendekezo yangu nne ambayo ingekuwa direct state policy.
Ya tatu, ningependa kusema kitu kidogo kuhusu Katiba. Tunajua ile Katiba ya uhuru ambayo tulipata ilikuwa katiba mzuri.
Lakini kwa sababu mtu aliona loophole pahali fulani, akapindua, akachokora mpaka ikaharibika. So, kwa hivyo nimesema
constitution hii yetu iwe supreme. Iwe kubwa kabisa mtu asibadilishe bila kuuliza stakeholders. Kama kuna sehemu yeyote
ingependa kurekebishwa, lazima waulize wananchi. Parliament wazungumze waseme tungependa ku badilisha hii. Hiyomaoni
ipelekwe kwa watu ndiyo iwekwe kibali ya kupindua.
Jambo lingine hapa ambalo ningependa kusema ni kuhusu defence ingawa kuna mengi mengi hapo. Katika defence yaani watu
wa kuchunga amani katika Kenya kama army ama police discipline forces yote ningependa presidency iyendelee kuwa
jemedari commander in chief na president au constitution iunde kamati au commission tunaita state security council ili awe
akisaidia president kwa mawazo ya namna ya kudiscipline forces au kuchunga amani ya nchi.
Political parties nimeonelea Kenya ipewe uwezo wa kuunda chama au vyama vya siasa vile wanataka. Ila tu ichungwe isiwe
chama mbili wana policies sawa. Au vyama vingine ni vya familia kama vya watu tano au watu kumi. Hiyo iangaliwe kwa wale
ambao wataandikisha hii Katiba waone ya kwamba ile viable parties iwe registered na mimi najua tukitoa namna hiyo
mwishowe tutakuwa na pengine vyama mbili ama tatu. Zingine zitakwisha tu, natural death. Kwa sababu hatukutaka kusema
tunataka tatu au nne. (interjection)
Com. Ayonga: While you are still there what machinery are you going to put in place ya kuweza kuchambua hiyo vyama
ambavyo ni vya familia, watu watatu kule na kule. Utawapunguza namna gani mwishowe iwe inayo takikana?
Joseph arap Sambu: Asante sana Commissioner. Kutakuwa na mtu ambaye ni responsible for registering parties, na
12