Społeczeństwo informacyjne: Szanse, zagro enia, wyzwania

2.1 Prorocy nowej ery 45
Wzorzec
informacyjny
osiąganie celu wydajność
rozwiązywanie
problemów
twórczość
intelektualna
Źródło: Zacher (1982: 160-1).
Znamienne, iż pojęcie „społeczeństwa informacyjnego” oraz pierwsze plany jego
budowania pochodzą z kraju, który od stu lat kieruje w bardzo przemyślany
sposób procesem modernizacji. Sama teoria dokonującej się radykalnej zmiany
społecznej, w gruncie rzeczy zmiany żywiołowej, a nie planowej, została jednak
wprowadzona do nauk społecznych przez naukę europejską i amerykańską znacznie
wcześniej, bowiem pod koniec dziewiętnastego wieku.
Wynikiem postępu technicznego i gospodarczego w Europie od XVIII do końca
XIX wieku, czyli okresu rewolucji przemysłowej, były wyraźne zmiany typu
społeczeństwa, które trafnie opisał francuski socjolog, Emil Durkheim. Zwrócił
on uwagę, że gospodarka przechodzi od izolowanych rynków lokalnych do rynku
narodowego, przy czym przejście to tworzy nową jakość społeczną. W swoim
głośnym dziele z 1893 roku pt. „Podział pracy” zauważył, że industrializacja
rozbija bariery transportowe, które utrzymywały izolację lokalnych rynków,
prowadzi zatem do powstania nowego typu społeczeństwa, opartego na tzw.
solidarności organicznej, powstałej na bazie rynku ponadlokalnego.
Ponadto na przełomie XX wieku socjologowie niemieccy, Ferdynand Tönnies
oraz Max Weber, wskazali na równoczesną zmianę dominujących form więzi
społecznej. Zdaniem pierwszego, społeczeństwa nowoczesne opierają się na więziach
racjonalnych, typu zrzeszenia, gdy społeczeństwa tradycyjne miały oparcie
w więziach typu plemiennego, więziach wspólnotowych. Zdaniem Webera współczesny
Zachód stworzył i rozbudował nową formę działania biurokracji, opartą
na tzw. racjonalizacji formalnej, czyli ścisłym skodyfikowaniu zasad postępowania.
Mamy tu do czynienia z dominacją zasad efektywności, kalkulacyjności,
przewidywalności oraz manipulacji. Tworzą one fundament społeczeństwa
nowego typu, są procesem, który niedawno nazwano „McDonaldyzacją” (Ritzer,
1996).
Szczególnie od końca II wojny światowej socjologowie próbują dokładniej określić
rodzaj dokonującej się transformacji. Zaczynano od pojęcia „samotnego tłumu”
[Reisman, 1950], „rewolucji organizacyjnej” [Boulding, 1953] oraz „człowieka
organizacji” [White, 1953], dochodząc do takich określeń jak „wiek genów” [Sylvester
i Klotz, 1983], „drugi przełom przemysłowy” [Pior i Sabel, 1984], „Człowiek
Turinga” [Bolter, 1984]. Najczęściej pojawiają się określenia związane z komunikowaniem
(„rewolucja komunikacyjna” [Williams, 1982]) i informacją („wiek
informacji” [Dizard]) oraz ostatnio „społeczeństwo sieciowe” [Castells, 1996]).
Pełniejsze zestawienie nazw nadawanych zachodzącej transformacji społecznej
zawiera tabela 2.2.
Tabela 2.2. Zestawienie nazw zmiany społecznej w okresie po II wojnie światowej
Rok Nazwa społeczeństwa Autor