OROZJUSZ CHOROGRAFIA PRZEZ ALFREDA ... - Kultura Antyczna

północny ma u Alfreda oznaczać kierunek północno-wschodni (45°) albo nawet
prawie wschodni (60°). Odchylenia te stwierdzono głównie przy pomiarach długości
i szerokości geograficznej obiektów położonych na terenie Skandynawii i w zasięgu
Morza Bałtyckiego. Podobne omyłki zauważono już dawniej u pisarzy antycznych, a
później również u Adama Bremeńskiego i u sagamadrów islandzkich 27 . Zdaniem R.
Ekbloma wiąże się to ze zmiennym położeniem punktu wschodzenia słońca w ciągu
roku, które daje szczególnie dosadne różnice topograficzne na terenie Skandynawii 28 .
Bardziej szczegółowa analiza wykazała, że król Alfred miał się posługiwać
dwoma systemami wyznaczania położenia geograficznego, z których pierwszy
zwany „klasycznym" występuje wtedy, gdy kierunek geograficzny pokrywa się z
odpowiadającym mu stopniem położenia geograficznego, drugi zaś nazwany
„przesuwkowym" (shifted system), gdy stopień położenia odchyla się od kierunku
geograficznego o 45-60° 29 . Trzeba jednak zauważyć, że w omawianym wypadku
istnieje niebezpieczeństwo podniesienia do rzędu zasady tego, co może być tylko
przypadkowym błędem; w niektórych zaś wypadkach zachodzi obawa, że system
przesuwkowy został zastosowany do obiektów poprzednio błędnie zlokalizowanych,
a więc niezgodność między kierunkiem świata podanym przez Alfreda a rzekomym
miejscem położenia nazwy etnicznej jest całkiem sztuczna. Z tego względu cała
sprawa wymaga raz jeszcze gruntownego zbadania. Zauważa się, że niektóre błędne
oznaczenia występowały już u Orozjusza, a król Alfred w kilku wypadkach dodał
jeszcze swoje własne wskutek niewłaściwego rozumienia tekstu 30 .
Drugą właściwością Opisu chorograficznego króla Alfreda jest to, że zgodnie z
metodą stosowaną już przez Orozjusza wyznacza on położenie rozmaitych obiektów
topograficznych i etnicznych wychodząc z jednego punktu centralnego. Przy
pobieżnym czytaniu można ulec złudzeniu, że król Alfred wyznaczał położenie
geograficzne dwu obiektów sąsiadujących z sobą, wyznaczając kierunek drugiego w
stosunku do pierwszego. Takiemu złudzeniu ulegało już wielu badaczy, co
prowadziło ich albo do fałszywej lokalizacji, albo do formułowania
nieuzasadnionych zarzutów pod adresem chorografa. Jeżeli jednak najpierw
wyznaczymy w odnośnej partii tekstu obiekt centralny i w stosunku do niego
nadamy kierunek wszystkim pozostałym, to wówczas przeważnie znikają trudności
lokalizacji 31 . Zachodzą co prawda jeszcze wypadki szczegółowe, które nawet i przy
takim założeniu pozostawiają nas w niepewności, ale te wymagają szczegółowej
analizy.
Rozważenie obu tych osobliwości anglosaskiego Opisu chorograficznego Europy
środkowej prowadzi do wniosku dotąd nie dostrzeganego, że król Alfred zanim
przystąpił do spisania swej chorografii naniósł wszystkie nowo przez siebie
wprowadzone obiekty na mapę. Była to niewątpliwie mapa orozjańska, którą
uzupełnił on tylko. Wiadomo, że taka mapa za jego czasów w Anglii istniała,
jakkolwiek nie musi to być ta sama mapa, którą posługiwał się król Alfred 32 .
Istnieniem tej mapy, która, jak wiadomo, właśnie odnośnie do krajów słowiańskich i
skandynawsko-„sarmackich" posiadała informacje zgoła fantastyczne, należałoby z
kolei tłumaczyć zdarzające się gdzieniegdzie
11