OROZJUSZ CHOROGRAFIA PRZEZ ALFREDA ... - Kultura Antyczna

138 Wyspa Bornhohn z pierwotnego: Burgenda-holm; por. A. Noreen, Nordens
älsta folks-och ortnamn, s. 31-32.
139 Wschodnia część Skonu; dzisiaj mieszczą się tutaj porty Karlshamn i
Karlskrona.
140 Tą nazwą Wulfstan określił zapewne południową część wybrzeża Smalandii
między Karlskrona i Kalmarem. Znajduje się tutaj również osada Möre w pow.
kalmarskim. Były to już ziemie szwedzkie.
141 Eowland, wyspa Oland. Analizę językową tej nazwy przeprowadził K.
Malone, On Wultstan's Scandinavia, s. 577.
142 Wyspa Gotlandia.
143 Ob. wyżej przyp. 88.
144 O ujściu Wisły (Wisle muoa) ob. niżej przyp. 153 i 154.
145 Koło sprawy kraju: Witland rozwinęła się spora dyskusja, dotycząca zarówno
położenia, jak i znaczenia, a tym samym pochodzenia tej nazwy. Że kraina taka na
terenie Prus istniała wynika ze źródeł XIII-wiecznych. Alberyk z Trium Fontium
wspomina w r. 1228 z okazji działalności legata papieskiego Wilhelma z Modeny w
Prusach, że „erant autem hoc anno in illis partibus quinque tantummodo provinciae
paganorum acquirendae, ista videlicet, de qua agitur: Prutia, Curlandia, Lethovia,
Withlandia et Sambia" (Script. rer. Prussicarum, t. I, s. 241). W cudach św. Barbary
jest wzmianka, że krzyżacy: „terram Sambie, que tune Weydelant vocabatur,
subjugaverunt". (Script. rer. Prussicarum, t. II, s. 404). W dokumencie podmistrza
krajowego Gerharda von Hinzberg z r. 1258 napotykamy terytorium Witlandeson,
które miało zdaniem wydawców obejmować południowo-zachodni kraniec Sambii
(C. P. Woelky - H. Mendtahl, Urkundenbuch des Bistums Samland, Leipzig 1891, nr
58, s. 26 i przyp. 1-2; ob. też nr 87 z r. 1264). Na związek Witlandu z późniejszym
Witlandem zwrócił najpierw uwagę C. Zeuss, Die Deutschen und ihre
Nachbarstämme, s. 669, przyp. 2. J. Voigt, Geschichte Preussens, t. I, s. 37 i aneks 8
wskazywał na wody dzisiejszego Świeżego Zalewu, który ongiś miał stanowić stały
ląd; pogląd ten spotkał się z krytyką M. Toeppena, Die Teilung der Diocese Samland
und die Hypothese über Witland, Neue Preuss. Provinzialblätter, 10 (1850), s. 177 i
n., który ze swej strony wskazał na Świeżą Mierzeję, tak jak poczyna się ona od
Wisły aż po granice Sambii; por. też M. Toeppen, Historisch-comparative
Geographie von Preussen, Gotha 1858, s. 1-2. Pogląd ten następnie umocnił F.
Neumann, Über die Lage von Wulfstans Truso, s. 315 i n.; jest on również zdania, że
wymieniony wyżej w źródłach Witlandesort jest identyczny z miejscowością
Lochstedt na Półwyspie Sambijskim. Zważywszy, że Alberyk z Trium Fontium
nazywa Witland provincia paganorum na równi z Sambia, Kurlandią i in., wydaje
się bardzo wątpliwe, ażeby można było ograniczyć rozmiary tej krainy do wąskiego
pasma mierzei. K. Müllen-hoff, Deutsche Altertumskunde, t. II, s. 346-347 opowiada
się za całą deltą wiślaną. To stanowisko będzie jednak trudne do przyjęcia, albowiem
Wulfstan wyraźnie pisze, iż Wisła dzieli Witland od ziemi Słowian. Ponieważ
Wulfstan identyfikuje Wisłę z Nogatem, nie pozostaje nic innego jak przesunąć
Witland na wschód od Nogatu. Osadnictwo pruskie na Żuławach i na lewym brzegu
Wisły jest sporadyczne i nie mogło wpłynąć na obraz stosunków etnicznych na tym
obszarze (ob. przyp. 146). Panzer, Die Verbindung des frischen Haffs mit der
Ostsee, Altpreuss. Monatsschrift, 26 (1889), s. 287 jest zdania, że Witland
obejmował całą Sambie (tak cuda św. Barbary). To jednak nie da się pogodzić z
innymi przekazami. Sprawa rozległości Witlandu wymaga wiec gruntownego
zbadania. Czy nie należałoby rozważyć możliwości, że jest to starsza nazwa
zbiorowa nie tylko na Świeżą Mierzeję (to wydaje się dosyć pewne), lecz i przyległe
ziemie na kontynencie, a więc np. Pogezanię lub Natangię. Być może, iż ongiś
83