OROZJUSZ CHOROGRAFIA PRZEZ ALFREDA ... - Kultura Antyczna

(1930), s. 204 in.; C. Engel — W. La Baume, Kulturen und Völker, s. 196 (i mapa);
F. Lorentz, Preussische Bevölkerung auf dem linken Weichselufer, Archiv f. slav.
Philologie, 27 (1905), s. 470-473: tenże, Preussen in Pomerellen, Mitteilungen d.
westpreuss. Geschichtsvereins, 32 (1933), s. 49-59; tenże, Nochmals die Preussen in
Pomerellen, tamże, 34 (1935), s. 1-4. Ze strony polskiej ob. też St. Kujot, Rzekoma
ludność pruska w Pomorzu gdańskim między Gniewem, Starogardem i Tczewem w
XIV i XV wieku, Zapiski Tow. Nauk. w Toruniu, 2 (1913), s. 204-224; Fr. Duda,
Rozwój terytorialny Pomorza polskiego w XIII w., Kraków 1909; ob. też K.
Kasiske, Beiträge zur Bevölkerungsgeschichte Pommerellens im Mittelalter,
Königsberg 1942, s. 3-7.
147 W pierwszej części chorografii Alfreda są oni systematycznie nazywani: Osti.
Jest to jednak niemiecka forma anglosas. : Êsti. Ob. przyp. 77 i 83. Nie ulega
wątpliwości, że wymienieni tutaj Estowie są tym samym ludem, o którym wspomina
już Tacyt pod nazwą: Aestii, późn. Aisti (ob. obszerniej R. Much, Die Germania des
Tacitus, s. 403 i n.). W sprawie imienia Estów ob. uwagi I. Endzelina,
Altpreussische Grammatik, Heidelberg 1944, s. 7 i E. Fraenkel, Die baltischen
Sprachen, Heidelberg 1950, s. 21 i n.; R. Schmitlein, Études sur la nationalité des
Aisti, 1948, s. 53 i n. Do niedawna utrzymywało się zdanie, że u podstaw nazwy
Estów ukrywa się niezupełnie jasny germański pierwiastek *aist-, występujący w
ags. äst (ani. oast), holend, eest 'Darre, Korndarre' (R. Much, Reallexikon d. germ.
Altertumskunde t. I, s. 55), a zatem jak to ostatnio wyraził E. Fraenkel, op. cit., s. 21:
„Die Aisten wären demnach Menschen, die im Winter in ihren Korndarren
wohnten". Równie rozpowszechniona była druga etymologia, wywodząca tę nazwę
z germ, 'aust- 'wschód'; ob. V. Kiparsky, Baltische Sprachen und Völker, w dziele
zbiorowym Baltische Lande, t. I: Ostbaltische Frühzeit, Leipzig 1939, s. 53-54
(który nb. jest do tej tezy ustosunkowany krytycznie, jakkolwiek można go zaliczyć
do zwolenników poglądu o germańskim pochodzeniu tej nazwy); por. też Latvijas
Enciklopedia, t. I, Stockholm 1950, s. 22.
Nazwa została w sposób przekonywający wyjaśniona przez A. Gätersa,
Indogermanische Suffixe, s. 53-54 (ob. przyp. 83). Należy tu również przytoczyć
jego konkluzję, wyjaśniającą dalszy żywot tej nazwy pośród ludów germańskich:
„Demnach hätten die germanischen Sprachen zweierlei Formen für den
Aistennamen gekannt: das früher aus dem baltischen Sprachen übernommene und
an das einheimische *aust- angelehnte Osti und das nach erfolgter baltischen
Vokalkontraktion übernommene -aist. Ihr unsystematisches Auftreten in demselben
Text (tj. w chorografii Alfreda) erklärt sich natürlich dadurch, dass der Verfasser sie
für seine Kompilation aus mehreren Quellen entnommen hat, ohne genau zu wissen,
welche Völker sie bezeichnen".
148 W cytowanym przez Alfreda fragmencie przekazu Wulfstana o jego podróży
do Truso ani razu nie występuje nazwa Bałtyku; toteż nie wiemy, jak w jego
terminologii to morze się nazywało. Posługuje się on określeniem: Estmere, mając
jednak na myśli, jak to wynika z ściślejszego jego opisu, Świeży Zalew (Recens
Mare, Frisches Haff). Estsae reprezentuje „morze otwarte", natomiast Estmere
„morze zamknięte". Wyraz sde w rodzaju męskim miał pierwotnie również
znaczenie „jeziora" (Binnensee); ob. F. Kluge, Etymologisches Wörterbuch d.
deutschen Sprache, s. 554-555. Na ogół używano obu wyrażeń zamiennie. W
nomenklaturze marynistycznej średniowiecza odróżniano natomiast dość
konsekwentnie: morze przybrzeżne zamknięte, tj. zalewy, zatoki jako mare recens, a
morze otwarte, morze głębokie jako mare salsum. Wzmianki dokumentowe o
Świeżym Zalewie pojawiają się już w połowie XIII wieku: ob. Philippi-Wölky,
Preussisches Urkundenbuch, t. I, s. 108 (29 VI 1243), s. 131 (10 IV 1246), s. 180 (27
85