OROZJUSZ CHOROGRAFIA PRZEZ ALFREDA ... - Kultura Antyczna

Witland był nazwą na całe Prusy. (ob. G. Labuda, Źródła, sagi i legendy, s. 84 i n.).
Co się tyczy znaczenia nazwy: Witland, to starły się tutaj dwa, a nawet trzy
poglądy. K. Müllenhoff, op. cit., t. II, s. 347 wyraził się tak: „der Name ist nur eine
halbe Übersetzung von einem altpreussischen Widsemme... bei den Letten noch
heute ganz Livland Widsemme heisst, wie bei den finnischen Liven Vidumaa
(Viduland)..." M. Schönfeld, Wörterbuch, s. 264 uważa również tę nazwę za
bałtyjską (dot. Vidivarii). R. Much, Vidivarii, Reallexikon d. germ. Altertumskunde,
t. IV, s. 418 wywodzi tę nazwę z pierwiastków germańskich i sądzi, że oznacza ona
„mieszkańców lasów" (vidu- 'Wald, Holz, Baum'). Wreszcie M. Rudnicki, Vidivarii
Jordanesa, Slavia Occidentalis, 8 (1929), s. 412-419 wywodzi ją „ze zwykłych,
miejscowych elementów", tj. z języka słowiańskiego, wydobywając pralechicki
rdzeń* vidis, co przeszło w lechickie *vzdz, 'ciecz, rzeka' lub 'wilgoć, ziemia
wilgotna'. Ta etymologia napotkała jednak sprzeciw wśród samych slawistów (ob. T.
Milewski, Rocznik Slawistyczny, t. X, s. 235, póz. 50). Gdy R. Much sięga dla
wyjaśnienia nazwy do głębokiej przeszłości germańskiej (pobytu Gotów i Gepidów
w ujściach Wisły), to inni badacze nawiązują do późniejszych nawarstwień z okresu
ekspansji Wikingów. G. Hübener, König Alfred, s. 49 pisze w tym związku po raz
pierwszy: „Witland ist »Weissland — anord. hvitr, ags. hvit«; die territoriale
Bezeichnung — land ist nordisch sehr gebräuchlich. Der Name haftet fest an der
Gegend bis in die Zeit der westdeutschen Kolonisation hinein, muss also durch ein
starkes, eigentliches germanisches Element hier getragen worden sein, wie es in
Wulfstans Zeiten und später nur die Wikinger sein können". Aprobuje to stanowisko
H. Ludat, Die Ostsee, s. 21, przyp. 4, 22 i przyp. 1-3. Te same poglądy rozwija
ostatnio R. Ekblom, Ortnamns vittnesbörd, s. 169, który sądzi, że Witland jest
nordyckiego pochodzenia i powstał w czasach wikingskich; ob. też R. Ekblom, Zur
Etymologie von slav. vitędź, Zeitschrift f. Slav. Philologie, 16 (1939), s. 276.
Krytycznie do tez Ekbloma odniósł się jednak A. Stender-Petersen, Varangica,
Aarhus 1953, s. 51 i n. On sam nawiązuje do mniemania K. Müllenhoffa. Zwraca
jednak uwagę, że w żadnym z dokumentów XIII-wiecznych nie występuje
pomieszanie Wit-landu i Sambii. Nawiązując do bałt. pierwiastku: vidus — 'wnętrze,
środek', stwierdza on, że Witland oznacza „kraj położony wewnątrz (pays intérieur),
podobnie jak łot. Widsemme. Z tego względu jest on zdania, że Witland był
położony na południowy zachód od Sambii, która oznacza „kraj położony niżej",
tzn. „kraj położony na zewnątrz" (pays extérieur). Do interpretacji Müllenhoffa
przychyla się też ostatnio A. Bach, Die deutschen Personennamen, Grundriss der
germ. Philologie, t. XVIII, Berlin 1943, s. 175. Jak widzimy, również dyskusja nad
etymologią nazwy Witland doprowadza do przekonania, że zachodzi potrzeba
ponownej rewizji dotychczasowych zapatrywań. Niejasna jest morfologia nazwy:
Wit-land, scil. Witlond, która jest zbitką bałtyjskiego rdzenia z germańskim
suffiksem. Alfred i Wulfstan dość hojnie szafowali określeniem: -land, -lond.
Należałoby wyjaśnić, jakie wyrażenie miejscowe zastępuje to germańskie określenie
i w jakich warunkach utrzymało się ono aż do XIII wieku. Wreszcie należałoby
przedyskutować wszystkie możliwości, jakie wyłaniają się ze spekulacji
etymologicznych dla lokalizacji tej ziemi.
Co się tyczy związku nazwy Witland z ludem Vidivarii u Jordanesa ob. G.
Labuda, Vidivarii Jordanesa, s. 63 i n.
146 Lewy brzeg Wisły, łącznie z deltą wiślaną (Żuławy) był zasiedlony przez
ludność słowiańską, która dość wcześnie przedostała się również na prawy brzeg
Wisły. Z drugiej strony wiadomo, że luźne osady pruskie spotykamy również na
słowiańskim brzegu. Ob. tutaj Wł. Łęga, Kultura Pomorza we wczesnem
średniowieczu na podstawie wykopalisk, Roczn. Towarzystwa Nauk. w Toruniu, 36
84