OROZJUSZ CHOROGRAFIA PRZEZ ALFREDA ... - Kultura Antyczna

nego od powstania świata, a w szczególności od założenia Rzymu, aż po r. 1168 po
jego założeniu, to jest do r. 416 n.e. Nas interesuje tylko chorografia.
Chorografia Orozjusza stanowi część zupełnie samoistną. Oparta na schemacie
świata obowiązującym w głębi średniowiecza była ona aktualna jeszcze przez wiele
stuleci, mimo że wiele faktów geograficzno-politycznych i etnicznych uległo
tymczasem radykalnej zmianie; niektóre były już przestarzałe w momencie pisania
chorografii 8 . Chociaż ambicje pisarskie Orozjusza zmierzały do opisania całego
orbis terrarum, oparcie się na zdezaktualizowanych materiałach geograficznych i
kartograficznych pozwoliło autorowi tylko na opis krajów będących w zasięgu
bezpośredniego oddziaływania imperium rzymskiego. Z tego powodu kraje położone
na północ od Dunaju i na wschód od Renu ledwo zostały w jego dziele
zasygnalizowane.
ŹRÓDŁA CHOROGRAFII OROZJUSZA
U podstawy poglądów chorograficznych Orozjusza leżało przekonanie, że świat
zamieszkały przez ludzi dzieli się na trzy części: Azję, Europę i Afrykę, dalej, że
świat jest oblany zewsząd oceanem i że Morze Śródziemne znajduje się w centrum
ziemi 9 . W jego opowiadaniu znajdujemy mnóstwo wątków wywodzących się od
Pliniusza i Strabona. Z pisarzy tych korzystał jednak tylko pośrednio. Już Th.
Mommsen wykazał, że głównym źródłem kartograficznym Orozjusza była jakaś
rzymska „mapa świata" z II w. n.e. nawiązująca do mapy Agryppy 10 . Natomiast
część narracyjną zaczerpnął on głównie z tzw. Dimensuratio provinciarum,
stanowiącej swego rodzaju komentarz do wspomnianej wyżej mapy 11 . Ten
komentarz Orozjusz tu i ówdzie przekształcał, ale na ogół streszczał go dość wiernie.
Takie komentarze wraz z mapą były dość liczne w III i IV w. n.e. 12 Nie jest
wykluczone, że ta rzymska chorografia była również zaopatrzona w periplus, tj. opis
wybrzeży morskich 13 .
Z tego wynika, że chorografia Orozjusza była dziełem mało samodzielnym i
swoje ogromne powodzenie w średniowieczu zawdzięczała bezpośredniemu powiązaniu
z traktatem historycznym, który wyrażał główne poglądy oficjalnej
doktryny kościelnej na dzieje. Szczególnie powierzchowną znajomość wykazywał
Orozjusz w odniesieniu do Europy środkowej i wschodniej. Krąg ziem poznanych
zamykał się na Renie od zachodu, na Dunaju od południa i na Donie od południowego
wschodu 14 . Był to więc widnokrąg czasów augustiańskich, stojący daleko w
tyle za tym, co o tych ziemiach przekazał Tacyt u schyłku I w. n.e. oraz Ptolemeusz
w połowie II w.n.e.
Wyraźny ślad takiej przerobionej mapy późnorzymskiej znajdujemy w znanej
Tabula Peutingeriana, uznawanej dziś za dzieło Kastora z IV w.n.e. 15 . Ówcześni
kartografowie rzymscy aktualizowali nieco swoje mapy, starając się uwidocznić na
nich zmiany zaszłe od czasów cesarza Augusta. Na tablicy peutingeriańskiej
pojawiają się np. Wenedzi-Słowianie w okolicy wschodnich Karpat. Orozjusz
rozporządzał jakąś odmienną redakcją zaktualizowanej mapy Agryppy, gdyż o
Słowianach nie ma u niego śladu, natomiast na tym samym terenie zdołał on już
zanotować pojawienie się germańskiego ludu Gotów na terenie Dacji i plemienia
Hunów na granicy Azji i Europy. Wiadomo, że zachodni odłam Gotów osiedlił się w
Dacji w II w. n.e., Hunów zaś na obszarach pontyjskich notuje współcześnie
Ptolemeusz 16 . Z tego wynika, że Orozjusz miał w ręku mapę i komentarz
Dimensuratio z tego właśnie czasu; Tabula Peutingeriana podawała stosunki nieco
późniejsze z IV, a być może nawet V VI wieku 17 .
7