OROZJUSZ CHOROGRAFIA PRZEZ ALFREDA ... - Kultura Antyczna

stosunków etnicznych przedstawił znany katalog plemion słowiańskich na północ
od Dunaju, zwany Geografem Bawarskim. Ostatnio ustalono, że powstał on w
połowie IX wieku 22 . Pod względem technicznym stoi on znacznie niżej od
chorografii orozjańskiej. Przede wszystkim pozbawiony jest mapy, stanowiącej
dotąd z reguły podstawowy człon opisu geograficznego, oraz niezwykle rzadko
wyznacza położenie opisywanego obiektu etnicznego przy pomocy nazw miejscowych
lub fizjograficznych, nie mówiąc już o wykreślaniu ich położenia przy
pomocy szerokości i długości geograficznej, stosowanej przez uczonych aleksandryjskich.
ANGLOSASKI PRZEKŁAD OROZJUSZA ZE SCHYŁKU IX WIEKU
Znaczny postęp, a raczej nawrót do lepszych wzorów chorograficznych oznacza
anglosaski przekład dzieła Orozjusza, wykonany w ostatnim dziesiątku IX wieku
przez króla Alfreda. Składa się on z dwu części: dawnej chorografii Orozjusza, która
w wielu partiach z wyżej wymienionych względów była już przestarzała, oraz z
nowej oryginalnej chorografii Europy środkowej (na północ od Dunaju i na wschód
od Renu) opracowanej stylem i techniką orozjańską przez samego Alfreda lub raczej
pod jego kierunkiem.
Dzieło Orozjusza nie było pierwszym i ostatnim wśród przetłumaczonych na
język anglosaski za czasów króla Alfreda. On sam lub jego bliscy współpracownicy
przetłumaczyli sporo wybitnych pomników teologii, liturgii, filozofii i historii
napisanych w języku łacińskim. Wymienić tu należy takie dzieła, jak Cura Pastoralis,
Consolationes Boecjusza, Soliloquia Św. Augustyna, Historia kościoła angielskiego
Bedy, fragmenty Pisma Św. i kilka drobniejszych 23 . Tłumaczenia nie zawsze były
wierne. Alfred postępował niekiedy z królewską swobodą z tłumaczonymi
oryginałami. W zasadzie bowiem dążył do uchwycenia treści; mniej dbał o formalną
zgodność; niekiedy skracał, a nawet uzupełniał. Niektóre z tych braków trzeba
policzyć na karb obiektywnych trudności, jak np. terminologiczna niewydolność
języka anglosaskiego, niedostateczna znajomość języka łacińskiego we wszystkich
jego odcieniach, trudności przedmiotowe (teologia, filozofia) i idąca w ślad za tym
niewystarczająca znajomość przedmiotu u tłumacza itp. 24 Od pewnych dowolności
nie jest też wolny przekład dzieła Orozjusza. Tłumacz opuścił cztery ostatnie
rozdziały księgi V, trzy pierwsze i niektóre dalsze w księdze VI, przez co księga V i
VI dały w przekładzie jedną księgę V. Poważnie została również skrócona księga VII
(księga VI przekładu), a trzy ostatnie rozdziały zostały w ogóle pominięte.
Nas jednak bardziej interesują uzupełnienia poczynione przez króla Alfreda w
rozdziale chorograficznym. Tłumacz ani słowem nie wyjaśnia tych uzupełnień,
jakkolwiek z dokładniejszej analizy przekazu wynika, że król Alfred zbierał do nich
przed napisaniem specjalne materiały 25 . Potrzeba uzupełnień nasuwała się choćby
stąd, że chorografia Orozjusza kończyła się na Renie, a zatem nie obejmowała nawet
dawniejszej ojczyzny Anglów, Sasów i Jutów na kontynencie oraz pomijała
Półwysep Skandynawski, z którym Anglosasi już w VIII wieku pozostawali w
żywym kontakcie. Ponadto, żadne dzieło geograficzne i kartograficzne będące w
użytku, nie notowało obecności Słowian nad Łabą i nie uwzględniało ich
rozprzestrzenienia się na południe od Dunaju. Trzeba przyznać, że wiadomości króla
Alfreda o Słowianach bałkańskich były szczupłe i niejasne, natomiast sporo trafnych
informacji zebrał on o Słowianach zachodnich. Wszystko to musiało go skłaniać do
wypełnienia białej plamy zalegającej nad tą częścią Europy od czasów antycznych.
Kraje od nowa przez siebie opisane objął król Alfred jedną nazwą: Germania;
miała ona rozpościerać się między Renem a Donem. Określenie to nie jest uspra-
9