PrzeglÄ daj publikację - Biblioteka Cyfrowa Ośrodka Rozwoju Edukacji

co wszyscy widz¹ najwyraŸniej – to jest, nowymiwyrazami.Powiedzmy sobie przede wszystkim, ¿ewp³yw jednego jêzyka na drugi nie zachodziw pró¿ni spo³ecznej, lecz jest jakoœ uwarunkowanysytuacyjnie. Po prostu, dzieje siê tak,¿e w jêzyku A (na przyk³ad polskim) pojawia siêpotrzeba wyrazu na okreœlenie czegoœ nowego.To coœ istnieje w cywilizacji lub kulturze ludzimówi¹cych jêzykiem B (na przyk³ad angielskim),lecz jest nowoœci¹ dla u¿ytkowników jêzykaA. Jak jêzyki radz¹ sobie w takiej sytuacji?Ö Mo¿liwoœæ pierwsza: jêzyk A zapo¿ycza wyrazz jêzyka B. Przyk³ad: ,,komputer’’.Ö Mo¿liwoœæ druga: w jêzyku A pojawia siêt³umaczenie wyrazu z jêzyka B. Przyk³ad,,mysz’’ – komputerowa oczywiœcie.Ö Mo¿liwoœæ trzecia: jeden z wyrazów jêzykaA otrzymuje dodatkowe, nowe znaczenie. Przyk³ad:,,plik’’.Ö Mo¿liwoœæ czwarta – rzadko siê zdarzaj¹ca:w jêzyku A tworzy siê ca³kiem nowy wyraz.Przyk³ad: ,,samolot’’.Zajmijmy siê teraz tymi mo¿liwoœciami.Ludzi ra¿¹ przede wszystkim zapo¿yczenia. Niektórzyreaguj¹ wrêcz agresj¹ na teksty zawieraj¹cewyrazy obce, które jeszcze siê w naszymjêzyku nie zadomowi³y (i nie wiadomo zreszt¹,czy siê zadomowi¹). Oto przyk³ad:Telefax Panasonic KX-F 600. Telefaxna papier światłoczuły. Funkcje Speakerphone,Voice, Standby, Mute, Flash. Wyświetlacz LCD.Przełącznik Tone/Pulse. Redial – możliwośćpowtarzanianumeru do 15 minut. Powiadomieniena pager.(Gazeta Wyborcza 19.4.1997)Taki tekst to jeszcze pó³ biedy, bo jest toreklama skierowana do osób, które prawdopodobniewiedz¹, o co chodzi. Ale jaki efekt chc¹osi¹gn¹æ ludzie, którzy na ulicach Warszawyrozwieszali tablice reklamowe z obrazem samochodui takim tekstem:KIA in GEARKIA MOTORSAni s³owa po polsku. Reklamodawca za³o¿y³widocznie, ¿e potencjalny nabywca samochoduKIA zna angielski i wie, po pierwsze, ¿e KIAi gear w tym jêzyku siê rymuj¹; po drugie,rozumie, co to znaczy; a po trzecie, doceni grês³ów. Wszystkie te za³o¿enia s¹ ca³kiem fa³szywe,a w wyniku tego reklama irytuje i staje siêantyreklam¹. Tu nie ma – i nie bêdzie – ¿adnychzapo¿yczeñ.Ale mniejsza o KIA in GEAR. Wróæmy dotekstu o telefaksie Panasonika i do nie przyswojonychwyrazów angielskich w tekstach polskich.Zauwa¿my, ¿e pager ju¿ chyba zyska³prawo obywatelstwa; znalaz³ siê nawet w s³ownikuDunaja (z roku 1996). Niektórzy mówi¹pejdżer, inni pager, ale wszyscy odmieniaj¹ tenwyraz tak, jak gdyby by³ to wyraz polski: ,,zapomnia³empagera’’, ,,przywo³amy go pagerem’’– i tak dalej. No dobrze, ale co zrobiæz funkcj¹ standby, czy redial? Zapo¿yczyæ ,,na¿ywo’’ – jak pagera? A mo¿e przet³umaczyæ– tak jak ,,mysz’’? Tylko jak to zrobiæ?Za³ó¿my, ¿e uda siê nam zgrabne t³umaczenie– tak jak uda³o siê z ,,mysz¹’’. Czyocalimy tym tak zwan¹ czystoœæ jêzyka polskiego?Przecie¿ bêdzie to w dalszym ci¹gu wyrazobcy – tyle, ¿e w polskim przebraniu. Mamytakich w naszym jêzyku mnóstwo. Chc¹c jechaækoleją wsiadamy na dworcu do pociągu osobowegoi prawdopodobnie przekonani jesteœmy,¿e to wszystko nasze, rodzime, polskie wyrazyi zwroty. W rzeczywistoœci s¹ to t³umaczenia– jêzykoznawca powie ,,kalki’’ – z jêzyka niemieckiego.Niektóre jêzyki – na przyk³ad czeski– kalkuj¹ na wielk¹ skalê. Zachodzi pytanie, czywarto: nie tylko czy warto kalkowaæ, ale tak¿eczy warto tworzyæ ,,na si³ê’’ wyrazy nowe.W dziejach naszej kultury chcieliœmy unikn¹æzalewu s³ów niemieckich – przede wszystkimw technice – i to jest zrozumia³e. Trochê wiêckalkowaliœmy: mistrz zamiast majster, pokrywazamiast dekiel. Ponadto, na du¿¹ skalê tworzyliœmywyrazy w³asne lub rozszerzaliœmy znaczeniawyrazów ju¿ istniej¹cych. Przyk³ady, to:strug zamiast hebel, wyrzynarka zamiast laubzega,wiertarka zamiast bormaszyna, zmiana zamiastszychta.Gdy chodzi³o o obronê przed zalewemgermanizmów – czy rusycyzmów – kalkowaniei tworzenie wyrazów nowych by³o usprawiedliwione.Ale czy ma sens unikanie s³ów miêdzynarodowych– tak zwanych internacjonalizmów– które zazwyczaj wywodz¹ siê z ³aciny lubgreki? Mam na myœli s³owa takie, jak: doktor,uniwersytet, auto, radio, telefon. Funkcjonuj¹6