mededelingen der zittingen bulletin des seances - Royal Academy ...

— 167 —
burgerlijke moderniseringsopzet, die naast de idealen van de Verlichting ook
het zichzelf besturende, autonome, rationele subject voorop plaatste ( H u l m e
& J o r d a n o v a 1994). Die voorstellingen inspireerden in de Tropen de exogene
beschavingsprojecten van de kolonisatie, modernisatie, het verplicht basisonderwijs
en, later, ook de ontwikkelingssamenwerking ( D e v is c h 1995b, D e v is c h
et al. 1995).
De westerse ontwikkelingsopzet op universitair of wetenschapsniveau fundeert
zich in het wetenschappelijke moderniteits- en rationaliteitsideaal. Het
moderne universitaire bestel gaat ervan uit dat de wetenschapper fundamenteel
gedreven is door het humanistisch beschavings- of seculariseringsproject van
de Verlichting, met de bevoogdende universalistische en technocratische opzet
van het Reformisme. Wetenschap en wetenschappelijke rationaliteit (met de
fysische wetenschap als norm) leiden tot waarachtige kennis die, in wezen,
ontvoogdend is voor het individu en de groep. De ontwikkelingsopzet stelt
de empirische waarneming of kennis en het objectieve en manipuleerbare feit
als uitgangspunt en maatstaf in de relatie van het individu of de groep met
zichzelf, de medemens, de natuur, de tijd, het geproduceerde goed, de diensten,
de goederen. In de mate dat we binnen dit westers mens- en maatschappijbeeld
behept zijn met de zichzelf legitimerende noties van verlies, behoefte of natuurlijke
onvolkomenheid, schaarste en crisis, beschouwen we het als ons humanitaire
recht en plicht om 'hele mensengroepen te mobiliseren om dit gemis door
opvoeding, bekering en verburgerlijking, alsook door hygiënische, sanitaire,
medische actie, en een kapitalistische, rationele en concurrentiële productiewijze,
of een maatschappelijke reorganisatie te overwinnen. Het ontwikkelings-
denken draagt deze behoefte- en crisisvisie over op zogenaamde onderontwikkelde
landen en gemeenschappen die volgens dat perspectief slechts onvoldoende
in staat zouden zijn zelf in hun voedselwinning te voldoen of zichzelf
te genezen, hun vruchtbaarheid te plannen, of in het onbegrensde horizon-
verruimende tijdperk van de electronica te komen, enz., zodat ze op onze
bijstand zijn aangewezen tot in lengte van dagen.
Volgens Hans A c h t e r h u i s (1988,1993) heeft de reformistische beschavings-
opzet van de (post)koloniale staat een averechts effect : in plaats van de
schaarste en het probleem van de behoeftenbeheersing te overwinnen, zijn
deze uitgebreid en binnengebracht binnen de velden van voedsel, gezondheid,
kleding, tijdsgebruik, opvoeding, productiegoederen, intermenselijke relaties,
huisvesting, welzijn, natuur, verhouding man-vrouw, veilige seks. In deze velden
echter, waren (althans in bantoe-Afrika) schaarste en behoefte traditioneel
geen centrale of beangstigende bekommernissen, noch werden ze aangevoeld
als mensonwaardig. Samenhorigheid als waarde predomineerde op noties van
behoefte aan voedsel, seks, woning, comfort en educatie. Het economisch
ontwikkelings- en technocratisch beheersingsdenken, alsook de consumptie-
idealen, en hun uitbreidingsrace en competitiviteitscultus zien de arme gebieden,
alsook hun universiteiten, in Zuid-Saharisch Afrika al te zeer in termen