mededelingen der zittingen bulletin des seances - Royal Academy ...

- 168 -
van tekorten, noden en op te tillen vooruitgang naar het voorbeeld van het
Noorden. Deze ideologie zuigt Afrika en haar ecologie in een destructieve
strijd voor moderne consumptiegoederen en zet hoe langer hoe meer groepen
en klassen, en voornamelijk de mannen en vrouwen, tegenover elkaar op in
een wedijver om hun deel „van de koek” en van de macht in het publieke
domein van geld-economie, verbruik van moderne goederen en cliëntelisme.
Is de modern wetenschappelijke blik, ten dienste van een (post)koloniaal
beschavingsmodel of ontwikkelingsproject, alsook van een efficiënte bureaucratie
„van papier”, wel vrij van een hiërarchiserende benadering van de Ander,
of van een verdinglijkende verhouding tot de mensen en hun leefwereld in
het gastland? Leidt de visuele waarneming of onderzoekende en objectiverende
blik, die de kern uitmaakt van de modern wetenschappelijke benadering en
epistemologie, niet al te zeer tot een speculaire relatie, van onderwerping, met
de andere ( D e v is c h 1993)? De collectieve populaire beeldvorming kent aan
de culturen van Zwart-Afrika eigenlijk alleen maar de inversie toe van haar
burgerlijke idealen van redelijkheid en beheersingsdrift. Toont op zijn beurt
de ontwikkelingsexpert, in zijn relatie met de andere groep en cultuur, alleen
maar belangstelling voor de feiten en praktijken volgens de maat van zijn
kennersoog, zijn organisatietalent, zijn objectiverende wetenschap, zijn zelfbeeld
van Mangelwesen, zijn „beschaving van het ding”? Het primaat van de visuele
waarneming sluit in dat cultuur slechts aandacht krijgt van de wetenschapper
en de ontwikkelingsexpert in de mate dat ze lokaliseerbare, zichtbare, meetbare
en hanteerbare feiten betreft. Het wetenschappelijke oog bepaalt what the
data are : ze beperkt de relevante werkelijkheid tot datgene wat empirisch
waarneembaar is, alsof de realiteit een reeds geschreven tekst is waarvan de
verborgen code kan ontcijferd worden.
In deze houding amputeert het ontwikkelingsdenken zichzelf ten dele : het
schuwt aansluiting bij de lokale tradities en volkseigen gebruiken, in het
bijzonder deze die (voornamelijk in het vrouwelijke, domestieke of therapeutische
domein) het oog of de visuele indringing schuwen of hiervoor onvatbaar
zijn. De vaak vijandige afkeer die het ontwikkelingsdenken tegenover lokale
tradities ten toon spreidt, is in feite een afkeer ten overstaan van wat de
rationele wetenschapper in zichzelf verdringt : het is een amputatie van het
zelf, van de eigen voeling met de traditie, zinvragen en diepere lagen van
creativiteitszin, of met de affecten en het onbewuste die zich ten dele onttrekken
aan de rede en de positief-wetenschappelijke blik.
Afrikaanse universiteiten bevinden zich vanuit hun (post)koloniale ontstaansgeschiedenis
op het spoor geplaatst van dit modernistische beschavings-
project. In het spoor van kerstening, alfabetisering, verstedelijking en ingevoerde
technologie staat de universiteit er in dienst van de modernisering, de bureaucratisch
centraliserende staatsvorming en de moderne wetenschap. Fundamenteel
beogen al deze (post)koloniale beschavingsprojecten en stedelijke
instellingen in bantoe-Afrika een acculturatie en breuk ten overstaan van het