Belgisch global change onderzoek 1990-2002 - Federaal ...

1.1 Ozon in de stratosfeer ozonlaag ook op het noordelijk halfrond in de gaten
te houden. Want precies hier wonen de meeste
1.1.1 Ozon en het ozongat
mensen. Een daling van de ozonconcentraties
Het ozongat boven de zuidpool
zoals op Antarctica zou voor bijzonder ernstige
Al in de periode 1970-1980 hebben gezondheidsproblemen zorgen. Want een
wetenschappers als P. Crutzen, M. Molina en vermindering van de ozonlaag leidt immers tot meer
S. Rowland in het laboratorium aangetoond dat ultraviolette stralen van de zon op het aardoppervlak.
sommige gassen, die door de mens in de atmosfeer En deze zijn schadelijk voor alle levende wezens. De
worden gebracht, cycli in gang zetten die ozon mens zou hierdoor een verhoogd risico op onder
afbreken. Het gaat voornamelijk om stikstof- (N), meer huidkanker en oogcataract lopen.
chloor- (Cl) en broom- (Br) verbindingen. Toen
al stelden wetenschappers dat deze stoffen een
probleem voor het behoud van de stratosferische
ozonlaag konden vormen (zie Kader 5).
Vanaf 1980 werd het probleem met het ozon
in de stratosfeer ook duidelijk zichtbaar. Metingen
met grond- en satellietinstrumenten hebben de
afname van de hoeveelheid stratosferische ozon
aangetoond. Vooral boven het zuidpoolgebied
wordt een groot deel van de totale hoeveelheid
ozon in de lucht (gekend als de ozonkolom) tijdens
de antarctische lente (september-november)
vernietigd. Aanvankelijk strekte die daling zich uit
over een gebied dat 150 keer groter is dan België.
Het werd echter snel duidelijk dat het gat in de
ozonlaag elk jaar groter en dieper werd. In 2000 was
het al vijf keer groter en werd er 70 tot 80% minder
ozon gemeten dan in de periode voor 1980.
De snelle toename van het ozongat boven
de zuidpool maakte duidelijk dat de katalytische
cycli met stikstof-, chloor- en broomverbindingen
op zich een onvoldoende verklaring boden.
Onderzoek toonde aan dat de vernietigingsreacties
versnellen naarmate het kouder is en er meer
polaire stratosferische wolken zijn. Hier worden
immers niet-actieve verbindingen in zogenaamde
heterogene chemische reacties tot actieve
ozonafbrekers omgezet. Ook de aanwezigheid
van de zogenaamde polaire vortex speelt een
belangrijke rol in dit proces (zie Kader 5).
Noorden eveneens bedreigd
Het is heel belangrijk om de evolutie van de
Veranderingen in de atmosfeer
Daarom organiseerde de Europese Unie
(EU) een aantal grootschalige programma’s
om de evolutie van de ozonlaag boven het
noordelijk halfrond te bestuderen. Bedoeling
was na te gaan of er zich gelijkaardige
fenomenen als boven Antarctica
voordeden. Ook Belgische onderzoekers
namen hieraan deel, onder meer via de
onderzoeksprojecten European Arctic
Stratospheric Ozone Experiment (EASOE),
Second European Stratospheric Arctic and
Mid-latitude Experiment (SESAME) en
Third European Stratospheric Experiment
on Ozone (THESEO). Momenteel loopt
in dit kader het programma VINTERSOL
(Validation of International Satellites and
Study of Ozone Loss).
Metingen hebben uitgewezen dat er sinds
het midden van de jaren 1980-1990 ook een
arctisch ozongat bestaat. De vermindering
is echter minder uitgesproken dan boven
de zuidpool. In 1997 bedroeg de maximale
vermindering bijvoorbeeld maar 22%.
Bovendien zijn de jaarlijkse schommelingen
van de ozonconcentraties boven de noordpool
groter.
Onderzoek heeft geleerd dat de
afbraakprocessen van ozon op het noordelijk
halfrond gelijkaardig zijn aan deze op het
zuidelijk halfrond. Ook nu weer spelen chloor-,
broom- en stikstofverbindingen de hoofdrol:
1
17