Belgisch global change onderzoek 1990-2002 - Federaal ...

30
om de troposferische ozonproblematiek verder
te ontrafelen.
Zo is ook de invloed van monoterpenen,
een belangrijke klasse van natuurlijke
VOS, op de samenstelling van de
atmosfeer nog onvoldoende gekend.
Monoterpenen worden vooral uitgestoten
door bomen. Met behulp van moderne
massaspectrometrische technieken
trachten onderzoekers van KULeuven-
PAC, en recent BIRA, de chemie van
diverse monoterpenen te ontrafelen. Een
goed inzicht in de oxidatieprocessen van
deze VOS laat toe om beter te in te schatten
wat de bijdrage is van antropogene versus
natuurlijke VOS tot de ozonchemie en de
oxidatiecapaciteit van de atmosfeer.
1.3 Mistige aërosolen in de
troposfeer
1.3.1 Van nano tot micro
De atmosfeer bestaat niet alleen uit gassen:
er zitten ook aërosolen in. Dat zijn kleine
vloeistofdruppeltjes of vaste deeltjes met een
diameter van 1 nanometer (nm) tot meer dan
10 micrometer (µm). Deze deeltjes komen
gedeeltelijk via natuurlijke processen in de lucht,
maar er zijn aanwijzingen dat de concentratie
van aërosolen vanaf de 20e eeuw aanzienlijk
is toegenomen als gevolg van menselijke
activiteiten. Een groot gedeelte van deze nanoen
microdeeltjes wordt vaak rechtstreeks in de
lucht geïnjecteerd (denk maar aan stofdeeltjes
van de bodem, zeezout, roetdeeltjes, vliegas,
industrieel stof, biogene deeltjes, etc.). Maar
in de atmosfeer zelf kunnen ook aërosolen uit
gasvormige moleculen worden gevormd, zoals
sulfaten, nitraten, ammonium en organische
stoffen. Deze worden ook wel eens secundaire
aërosolen genoemd.
1.3.2 Niet over één kam
Aërosolen spelen een belangrijke rol bij tal
van chemische reacties in de atmosfeer. Ze
beïnvloeden bovendien het klimaat en hebben
een negatieve invloed op de gezondheid en het
welzijn van mens en dier. Niet alle aërosolen
kunnen echter over één kam worden gescheerd.
Hun invloed is afhankelijk van hun chemische
samenstelling en de grootte en vorm van de
deeltjes. Ook de gezondheidsrisico’s van
aërosolen zijn heel sterk afhankelijk van deze
parameters.
Wetenschappers van UGent-INW zijn
al gedurende verscheidene jaren in het
aërosolonderzoek actief. Ze hebben
daarvoor instrumenten ontworpen
waarmee ze de concentratie van aërosolen
in de troposfeer kunnen meten, alsook
methodes om de fysisch-chemische
eigenschappen ervan te bepalen.
Daarbij verzamelen en analyseren ze
aërosolmonsters in België, Finland,
Noorwegen, Israël en Zimbabwe.
1.3.3 Natuurlijk of antropogeen
Door het meten van de grootte en de
chemische samenstelling van aërosolen, is
het vaak mogelijk de oorsprong (natuurlijk of
antropogeen) te bepalen en daarna ook de
verspreiding ervan. Dat is van belang om de
juiste beleidsmaatregelen te kunnen nemen.
Zo konden onderzoekers van UGent-INW
aan de hand van chemische en fysische
analyses aantonen dat in de zomer op
Spitsbergen (Noorwegen) 30% van de
sulfaatdeeltjes in de lucht afkomstig is
van een natuurlijke bron: de emissie
van dimethylsulfide (DMS) door marien
fytoplankton. De rest is antropogeen. In de
winter en de vroege lente is alle fijn sulfaat
daarentegen van menselijke activiteit in