Belgisch global change onderzoek 1990-2002 - Federaal ...

82
Nutriënten in de bodem zitten voor
98% in humus (afgebroken organisch
materiaal) en klei vastgelegd. Ze kunnen
niet rechtstreeks door planten worden
opgenomen en zijn dus niet beschikbaar.
Door afbraak- en verweringsprocessen
wordt een zeer klein deel (0,2%) van
deze nutriënten toch in het bodemwater
opgelost, waardoor ze wel beschikbaar
worden.
Deze opgeloste en beschikbare nutriënten
zijn grotendeels aan bodemdeeltjes
geadsorbeerd: kleine negatief geladen
deeltjes (0,1 tot 10 µm), zoals klei en
humus. In kleideeltjes is het basis kation
(d.w.z. positief geladen ion) silicium (Si 4+ )
vaak door de minderwaardige kationen
aluminium (Al 3+ ) of calcium (Ca 2+ )
vervangen, waardoor deze kleideeltjes
netto één of meerdere negatieve
er de initiële condities (omgevingskenmerken
en historiek), op de tweede plaats worden
alle drijfveren gegroepeerd (directe oorzaken
en onderliggende drijfveren), en op de derde
plaats komen alle feedbackmechanismen. Een
samenvattend voorbeeld voor de aanpak en
analyse van de factoren die de verandering van
ecosystemen beïnvloeden, wordt in de volgende
figuur gegeven.
4.5.2 De sleutelfactor
Uit onderzoek blijkt dat er meestal geen
enkelvoudige sleutelfactor bestaat die de
veranderingen in landgebruik als drijfveer binnen
ecosystemen determineert. Het is eerder een
combinatie van verschillende factoren die
variabel in tijd en ruimte zijn en die sterk van
antropogene condities afhangen. Sommige
tegengestelde synergetische reacties kunnen
tot een neutralisatie van hun effect leiden,
wat maakt dat er helemaal geen verandering
Kader 13: Zuurtegraad (pH) en oplosbaarheid
ladingen zullen dragen. Humus wordt
uit aminozuren opgebouwd, die bij een
neutrale zuurtegraad (pH) onder de vorm
van een ‘zwitterion’ voorkomen (binnen
het molecuul is een negatieve en positieve
lading aanwezig waardoor het deeltje in
globaliteit neutraal is). Door hun negatieve
lading kunnen zowel klei- als humusdeeltjes
kationen binden en zo verhinderen dat deze
uitlogen. Bij verzuring van de bodem (door
natuurlijke omstandigheden of menselijk
handelen) zullen deze negatief geladen
plaatsen door waterstofionen (H + ), die
dan in hoge concentraties aanwezig zijn,
worden ingenomen. Hierdoor verdringen
ze de andere aanwezige kationen die
met het grondwater wegspoelen. Omdat
kationische nutriënten gradueel verdwijnen,
leidt dit proces tot een verarming van de
bodem.
wordt ingezet. Het kan echter ook gebeuren
dat de interactie van verschillende factoren
werkt als een autokatalytisch proces dat,
wanneer het wordt gestart, ongenaakbaar
doorgaat. Of de verandering binnen een
ecosysteem de richting van degradatie dan wel
restauratie uitgaat, is bovendien afhankelijk van
feedbackmechanismen die erbij zijn betrokken.
Een uitkomst voorspellen is dan ook enkel
mogelijk indien zoveel mogelijk factoren zijn
gekend en in rekening worden gebracht.
In een analyse van 300 locaties in zowel
tropische als gematigde ecosystemen
zochten onderzoekers van UCL-GEOG
naar de proportie van systemen waarin
de veranderingen die erin optraden, door
één enkele factor waren te verklaren: een
zogenaamde ‘sleutelfactor’. In slechts 10%
van de gevallen was het mogelijk deze
aan te duiden. De proportie van de louter