jv0008 Volledige tekst - WODC

Vrouwenstrijd in Turkije 99
hun positie in de samenleving. Er verschenen artikelen over de strijd
voor vrouwenrechten in Frankrijk en een discussie over polygamie werd
ook niet uit de weg gegaan.
De eigenaar en de redacteuren van de krant vonden vrouwen blijkbaar
zo’n interessant onderwerp – en ook potentieel lezerspubliek – dat ze in
juni 1869 zelfs een aparte bijlage voor vrouwen begonnen te publiceren.
Deze bijlage, ‘”Vooruitgang” voor Deugdzame Dames’, werd daarmee het
eerste Osmaans Turkse vrouwentijdschrift. Na dit eerste tijdschrift volgden
nog vele andere. Deze vrouwentijdschriften vormen samen met de
realistische romans die in die tijd begonnen te verschijnen een goede
bron voor informatie over de veranderende ideeën betreffende de positie
van vrouwen in de Osmaanse maatschappij.
Deze ideeën veranderden mede onder invloed van andere ontwikkelingen.
Aan het einde van de achttiende eeuw en begin van de negentiende
eeuw werd door een deel van de Osmaanse intellectuele en bestuurlijke
elite in Istanbul erkend dat grondige hervormingen in het leger
en de administratie onvermijdelijk waren. Het eens zo gevreesde Osmaanse
Rijk verloor zijn oorlogen en het lukte de centrale autoriteiten in
Istanbul niet meer hun gezag in de provincies te doen gelden. Leger en
bestuur moesten ‘gemoderniseerd’ worden. Daartoe werden studenten
naar Europa, met name Frankrijk, gestuurd en werden er nieuwe scholen
geopend waar instructeurs uit het buitenland hun kennis met de Osmaanse
studenten deelden. Verder werden Europese werken op het gebied
van de diverse wetenschappen vertaald.
De kennis die verworven werd, beperkte zich niet alleen tot bestuur en
militaire aangelegenheden. Een snel groeiende groep ambtenaren en
militairen was getuige van de soms stormachtige gebeurtenissen in het
Europa van de negentiende eeuw en werd beïnvloed door de ideeën die
daar ontwikkeld werden. Ook de discussies die in Europa plaatsvonden
rondom de positie van de vrouw moeten hun sporen hebben achtergelaten.
Het waren dan ook vooral mannen die in de eerste jaren dit onderwerp
aansneden en bediscussieerden. Al gauw namen vrouwen echter
ook zelf actief deel aan deze discussies. De vrouwentijdschriften en later
ook algemene kranten en tijdschriften vormden uitstekende media daarvoor.
Wie waren deze vrouwen en wat wilden ze?
In het Osmaanse Rijk was het aantal moslimvrouwen dat onderwijs
kreeg beperkt en de vrouwen die onderwijs genoten kwamen meestal
niet verder dan een aantal jaren lessen in het ‘lezen’, oftewel reciteren
van de Koran. 1 De mannen die in het kader van de hervormingen de
nieuwe seculiere scholen bezochten of een poos in het buitenland verbleven
werden beïnvloed door de ‘westerse’ ideeën betreffende het belang
van onderwijs voor vrouwen. Waarschijnlijk waren ook de meisjesscholen
die in de loop van de negentiende eeuw werden geopend door
1 Het percentage mannen dat onderwijs genoot was overigens, zeker buiten de grote steden,
ook niet hoog.