jv0008 Volledige tekst - WODC

Justitiële verkenningen, jrg. 26, nr. 8, 2000 14
van de partij. Als de partij zich echter conformeert, zoals Erbakan heeft
gedaan door de anti-fundamentalisme-maatregelen van de militairen te
ondertekenen, verliest hij de proteststemmen waarvan hij afhankelijk is.
Intern wordt de partij verder verscheurd door een strijd tussen aanhangers
van Erbakan en een hervormingsgezinde groep die de partij een rol
wil laten spelen die vergelijkbaar is met de christendemocratie in West-
Europa. Het proces dat de militairen in februari 1997 hebben ingezet,
heeft onmiskenbaar geleid tot een crisis voor de politieke islam in Turkije.
Islamitische bewegingen: de Fethulahcilar
Hoewel de RP in discussies over islamitische bewegingen in Turkije logischerwijze
de meeste aandacht opeist, en ook het krachtigst is aangepakt
door het leger en justitie, zijn er andere islamitische bewegingen die
sinds 1997 het doelwit zijn geworden van secularistische zuiveringsacties.
In het Kemalistische jargon worden deze bewegingen collectief aangeduid
als tarikat, een term die oorspronkelijk verwijst naar de mystieke
broederschappen, maar in Turkije de connotatie van ‘sekte’ heeft gekregen.
Sommige ervan zijn inderdaad mystieke genootschappen, die hun
leden onder leiding van mystieke leermeesters (shaykhs) inwijden in
eeuwenoude spirituele en rituele tradities. Andere islamitische bewegingen
in Turkije zijn in de twintigste eeuw ontstaan rond religieuze leiders
die zich tegen de snelle secularisering van de samenleving verzetten en
daarom in een onverzoenlijk conflict kwamen met de Turkse staat. De
grootste daarvan zijn de Süleymanli-beweging van Süleyman Hilmi Tunahan
(gestorven in 1959) en de Nurcu-beweging van Said Nursi (gestorven
in 1960), die beide enkele miljoenen aanhangers hebben in Turkije.
Beide hebben een omvangrijk netwerk van islamitische centra opgebouwd.
Daarbij gaat het onder meer om gebouwen waar schoolkinderen
worden gehuisvest en in de avonduren en weekenden islamitisch godsdienstonderwijs
krijgen, uiteraard conform de eigen interpretatie van de
islam. De Nurcus vertonen daarnaast een enorme publicitaire activiteit
die vooral is gericht op de verbreiding van de geschriften van de stichter
Said Nursi. Deze geschriften worden door de aanhangers beschouwd als
een gezaghebbend hedendaags commentaar uit de koran, en daarom
naast de koran zelf uit het hoofd geleerd en groepsgewijs bestudeerd.
(Spuler, 1977; 1981). Kenmerkend voor Said Nursi’s koraninterpretatie is
de toenadering tussen godsdienst en natuurwetenschap, en de poging
om op basis van natuurverschijnselen het bestaan van een Schepper te
bewijzen (Mardin, 1989). In de jaren zeventig vielen de leerlingen van
Said Nursi in diverse groepen uiteen. De meeste actieve tak van de
Nurcu-beweging bestaat momenteel uit de volgelingen van Fethullah
Gülen, en wordt daarom ook wel aangeduid als de Fethulahcilar.
In de kwart eeuw dat Erbakan zich luidruchtig manifesteerde als representant
van de politieke islam, bouwde Fethullah in alle stilte een gigan-