jv0008 Volledige tekst - WODC

Justitiële verkenningen, jrg. 26, nr. 8, 2000 28
Staf die vlak voor de interventie verscheen in 1980 leggen zij dit uit. In
deze studie betogen zij dat secularisme in het westen het gevolg is van
een eeuwenoude historische ontwikkeling (Atase, 1980). In Turkije heeft
een dergelijke ontwikkeling niet plaatsgehad maar is abrupt van bovenaf
door Atatürk in 1923 ingevoerd. Daarom zouden er in Turkije nog altijd
antiseculiere krachten bestaan die alleen met een sterke staat bestreden
zouden kunnen worden. Aan de andere kant wordt niet ontkend dat de
islam een belangrijk element in de identiteit van de Turkse natie is. Turken
zijn al eeuwen moslim en een strikte opvatting van secularisme zou
daarom ook niet mogelijk zijn. Daarom zou de staat religie zelf ter hand
moeten nemen om de juiste versie van het geloof aan de burgers te garanderen.
Deze opvattingen werden gedurende het militaire regime van 1980-
1983 versterkt door een groep van conservatieve Turkse intellectuelen
die in 1970 de Haard der Verlichten (Aydinlar Ocagi) hadden opgericht.
Deze Haard heeft een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van
een ideologie die elementen van het (pan-)Turks nationalisme en de islam
bevatte. Deze ideologie noemden zij de Turks-Islamitische Synthese
(TIS). De grondidee van deze synthese is een samenvoeging van (maar
liefst) drieduizend jaar ‘Turkendom’ en duizend jaar islam, waarbij dit
aantal refereert aan de periode vanaf de bekering van de belangrijkste
Turkse volkeren tot deze religie. De militairen zijn na 1980 met deze
Haard, waartoe naast intellectuelen vele ambtenaren, politici en journalisten
behoorden, in zee gegaan. Onder toeziend oog van de militairen
hebben beleidsexperts van de Haard op vele terreinen van het overheidsbeleid
de principes van de TIS in wetgeving en beleid vertaald. Dat de
Haard een dubbele agenda heeft gehad, namelijk het vertalen van hun
specifieke ideeën in beleidsprogramma’s op terreinen als onderwijs en
cultuur, schijnen de militairen niet geweten te hebben of heeft hen niet
gedeerd. Ondanks hun formele bezwaren tegen een al te grote invloed
van de islam op het politieke en sociale leven in Turkije, hebben zij in
ieder geval wel in artikel 24 van de Grondwet van 1982 godsdienstonderwijs
tot verplicht vak verklaard.
De interventie van 28 februari 1997
Ongeveer vijftien jaar na het einde van het militair regime van 1980-1983
vond wederom een militaire interventie plaats die een grote invloed zou
hebben op het verloop van de identiteitspolitiek. Deze interventie is wat
betreft inhoud en richting van de veranderingen die zijn doorgevoerd
fundamenteel anders dan die van de ‘islamisering-onder-toezicht’ die de
junta van 1980-1983 had doorgevoerd. De interventie vond plaats op het
moment dat voor het eerst in de geschiedenis van de republiek een islamistische
partij de verkiezingen had gewonnen en de minister-president
leverde. Aan het hoofd van de regering stond Necmettin Erbakan, leider
van de Welvaartspartij. Uit hoofde van zijn positie was hij aanwezig op de