jv0008 Volledige tekst - WODC

Justitiële verkenningen, jrg. 26, nr. 8, 2000 10
Constitutionele Hof ontbonden. Erbakan zelf en andere hoge partijfunctionarissen
werden uit de politiek verbannen en enkelen van hen werden
tot gevangenisstraffen veroordeeld.
Februari 1997 markeert een omslag in de Turkse politiek, en sommige
waarnemers zien zelfs een ommekeer in de Turkse samenleving, een ommekeer
die vooral wordt gekenmerkt door een neerwaartse spiraal
waarin de islamitische beweging van Turkije is terechtgekomen (Çakir,
2000). Na een periode van toenemende invloed van de politieke islam,
met de regeringsmacht van Erbakan als hoogtepunt, lijkt de islamitische
beweging in een crisis te zijn geraakt. Er is dus alle reden om in deze bijdrage
een bestandsopname te maken van de huidige plaats van de islam
in de Turkse samenleving. Het ligt voor de hand te beginnen met de
politiek-islamitische beweging rond Erbakan zelf. Vervolgens komt de
islamitische beweging rond Fethullah Gülen aan de orde, die het laatste
jaar hoog op de agenda is gekomen van openbare aanklagers in Turkije.
Tenslotte ga ik in op de vormen van islam, die juist door de staatsorganen
gewenst en gestimuleerd worden.
Opkomen, blinken en verzinken: de Welvaartspartij
Al meer dan een kwart eeuw is Necmettin Erbakan het boegbeeld van de
politieke islam in Turkije. Hij was onbetwist leider van de Nationale Orde
Partij (1969-1971), de Nationale Heilspartij (1972-1980) en de Welvaartspartij
(1983-1998). Deze partijen golden als het islamitische geluid in de
Turkse politiek. Men kon dit geluid niet al te expliciet laten horen vanwege
een verbod op misbruik van religie voor politieke doeleinden. Vandaar
dat de partijleiding nooit met zoveel woorden opriep tot invoering
van de islamitische wet, maar in plaats daarvan een ‘rechtvaardige maatschappelijke
orde’ zegde na te streven. Vandaar dat de partij-ideologie
een ‘nationale visie’ (milli görüs) werd genoemd. Vandaar ook, dat de
partij nooit de afschaffing van de Turkse seculiere republiek heeft bepleit,
maar met veelvuldige uitingen van loyaliteit heeft gepoogd sceptici gerust
te stellen. Parlementariërs van de Welvaartspartij zwoeren dus trouw
aan de Turkse grondwet, en de Kemalistische beginselen die daarin zijn
verwoord. De vrouwen onder deze parlementariërs respecteerden het
verbod op het dragen van een hoofddoek. De sceptici, vooral in linkskemalistische
kringen, lieten zich hierdoor niet geruststellen, maar bleven
de Welvaartspartij beschouwen als een wolf in schaapskleren. Als
een partij die de democratische mogelijkheden slechts gebruikte om de
democratie om zeep te helpen en een autoritair islamitisch systeem in te
voeren.
Waarnemers in Turkije zelf en in het Westen hebben er regelmatig op
gewezen dat de ‘wolf in schaapskleren’ toch wel een erg simpele voorstelling
van zaken is. Het moge waar zijn, dat de partij streeft naar grotere
invloed van de islam op de Turkse samenleving. Dit blijkt uit verkiezingsretoriek
waarin bijvoorbeeld economische, politieke en militaire toena-