jv0008 Volledige tekst - WODC

Militairen, islam en secularisme 25
nederlagen in de Balkanoorlog en WO I) lagen nog vers in het geheugen.
De op deze wijze aangebrachte scheiding wierp haar vruchten af. De
aanwezigheid van een aanzienlijke hoeveelheid parlementariërs met een
militaire achtergrond garandeerde de behartiging van militaire belangen
in het parlement en tevens verhinderde deze regeling de politisering van
het leger in deze periode.
Na 1946 veranderde deze situatie. Van een passief instrument van de
dominante ideologie werd het leger een politieke actor. Drie factoren
speelden hierbij een rol. In de eerste plaats dwong de overgang naar een
meerpartijenstelsel de officieren hun rolopvattingen tegenover het civiele
gezag opnieuw te definiëren. Niet langer vormden politici met een
militaire achtergrond de kern van de politieke elite, maar in plaats daarvan
traden andere sociale klassen naar voren. Deze groepen waartoe de
industriëlen, ondernemers, grootgrondbezitters en de beoefenaars van
vrije beroepen behoorden waren gedurende de éénpartijstaat onder de
relatieve welvaart opgekomen. 2 Binnen het leger ontstond er een scheiding
tussen enerzijds officieren die wantrouwend tegenover de nieuwe
elites stonden en anderzijds officieren die zich schikten in de nieuw ontstane
situatie (Hale, 1994).
In de tweede plaats speelde de liberalisering van de politiek een belangrijke
rol. Gedurende de éénpartijstaat hielden de militairen zich afzijdig
van de politiek. Het toezicht op (verboden) politieke activiteiten
door de legerleiding was groot. Na de invoering van het meerpartijenstelsel
werden ideologische verschillen tussen partijen gaandeweg belangrijker.
De meerderheid van de legerofficieren kon zich niet langer afzijdig
houden van de politiek en er ontstonden ideologische facties binnen het
leger.
In de derde en laatste plaats kreeg de in de Wet op de interne organisatie
van de Turkse strijdkrachten vastgelegde en door de militairen aan
zichzelf toebedachte taak om de ‘Republiek te handhaven en te beschermen’
een diepere inhoud. Na het wegvallen van de eenpartijstaat werd
het leger bewuster van politieke partijen die de kemalistische beginselen
van de republiek wilden aanpassen aan de nieuwe politieke omstandigheden.
Deze taak zou in de komende decennia de legitimering voor militair
ingrijpen in de politiek vormen.
Vanaf de militaire staatsgreep van 1960 is de politieke rol van de Turkse
strijdkrachten ook constitutioneel verankerd. In de nieuwe Grondwet
van 1961 werd de Nationale Veiligheidsraad opgenomen. Deze raad bestaat
uit de leden van de Generale Staf (commandanten van de landmacht,
luchtmacht, marine en de gendarme en de Chef Generale Staf),
2 In het Osmaanse Rijk speelden moslims een bescheiden rol in de economie en de handel.
Het waren voornamelijk de joodse, Griekse en Armeense minderheden die de belangrijkste
posities op deze terreinen innamen. Het Turks ondernemerschap, en daarmee de
economische elites, stond dus nog in de kinderschoenen toen de republiek werd
uitgeroepen.