jv0008 Volledige tekst - WODC

Militairen, islam en
secularisme
Identiteitspolitiek in Turkije
drs. A.K. Yesilkagit *
Enkele jaren geleden verscheen een boek van de in Turkije invloedrijke
Turkse socioloog Bozkurt Güvenç dat de titel De Turkse identiteit draagt
(Güvenç 1993). Het boek werd een bestseller en is een aantal malen herdrukt.
In het boek staat de ogenschijnlijk eenvoudige vraag centraal: ‘Wie
is een Turk?’ De eenvoud van deze vraag is echter bedrieglijk. Het is vrijwel
niet mogelijk deze vraag op een eenduidige en heldere wijze te beantwoorden
zonder daarbij de fundamenteel verschillende visies op de
Turkse identiteit te betrekken.Wat of wie een Turk is is verre van eenduidig.
Wat of wie een Turk zou moeten zijn vormt het onderwerp van een
identiteitspolitiek.
In Turkije is de vraag wat de Turkse identiteit precies inhoudt onderdeel
van het politieke leven. De identiteitspolitiek beperkt zich niet tot
intellectuele debatten zoals die in Güvenç’ boek aan de orde komen. De
machtsstrijd om de enige en ware identiteit te definiëren heeft ook onmiskenbaar
een institutioneel aspect. Het gaat daarbij onder meer om
een strijd tussen politieke partijen en belangengroepen om hun ideologen
te benoemen in leidinggevende posities bij zowel publieke als particuliere
instituties voor taalkunde, onderwijs en geschiedenis. Benoemingen
van universitaire leerstoelen binnen de geesteswetenschappen en
sociale wetenschappen zijn ook een onderdeel van de identiteitspolitiek.
Eén groep speelt bij de strijd om de definitie van de Turkse identiteit
een belangrijke rol. Deze groep wordt gevormd door de Turkse militairen.
In de negentiende eeuw kwam deze groep op als voorvechter van de
modernisering naar westers voorbeeld. De verliezen van het Osmaanse
Rijk in Europa in de loop van de zeventiende en achttiende eeuw werden
toen toegeschreven aan de superioriteit van de Europese legers. Hieruit
trok men de conclusie dat de legers gemoderniseerd dienden te worden
naar westers model. De modernisering van het leger had echter een belangrijk
neveneffect. Niet alleen maakte de westerse technologie haar
intrede in het Osmaanse Rijk, maar gaandeweg vonden ook de ideeën
van de Franse Revolutie over constitutionalisme en nationalisme hun
weg naar het politieke en intellectuele leven. Het is geen toeval dat
Atatürk, de stichter van het moderne Turkije, een militair was. Vanaf de
tweede helft van de negentiende eeuw vormen militaire officieren de be-
* De auteur is bestuurskundige en werkzaam aan de Universiteit Leiden.
22