jv0008 Volledige tekst - WODC

Justitiële verkenningen, jrg. 26, nr. 8, 2000 102
weld van de Bevrijdingsoorlog (1919-1923), die eindigde met de vestiging
van de Republiek Turkije zoals we die nu kennen. Onder het presidentschap
van de voormalige leider van de bevrijdingsbeweging, Mustafa
Kemal Atatürk, werd een grondige moderniseringsbeweging gestart. Het
nieuwe Turkije moest een moderne, seculiere natie-staat worden naar
westers voorbeeld. Daarbij moest ook, en vooral, de vrouw gemoderniseerd
worden. Dit betekende dat een gedeelte van de door de staat geïnitiëerde
hervormingen speciaal gericht was op vrouwen. Zo mochten
vrouwen die in dienst van de overheid werkten niet langer hun hoofd
bedekken. Buitenshuis werden ze gedwongen een hoed in plaats van een
hoofddoek te dragen. Ook werd het onderwijs voor vrouwen verder uitgebreid.
Met name het aantal vakscholen voor vrouwen nam toe. Verder
kregen vrouwen in de jaren dertig ook kiesrecht: in 1930 op lokaal en in
1934 op nationaal niveau. Bij dit alles bleef echter ook voor Atatürk moederschap
de meest belangrijke taak van vrouwen, zoals hij in zijn vele
toespraken benadrukte.
De interpretaties van de hervormingen in deze periode variëren sterk.
Voor een grote groep vrouwen in Turkije was – en is – Atatürk de bevrijder
van vrouwen (zie bijvoorbeeld Abadan-Unat, 1998). Andere auteurs
karakteriseren de activiteiten in deze periode als ‘staatsfeminisme’, omdat
er geen ruimte was voor privé-initiatieven, maar het geheel door
compleet door de staat werd georkestreerd. Weer anderen, meestal behorend
tot de jongere generatie onderzoekers, zijn aanzienlijk kritischer: zij
zijn van mening dat er absoluut geen sprake was van feminisme. Volgens
Zehra Arat, bijvoorbeeld, ‘hadden de kemalistische hervormingen niet
de bevrijding van vrouwen of het ontwikkelen van een vrouwelijk bewustzijn
of vrouwelijke identiteit tot doel. In plaats daarvan streefden ze
ernaar de Turkse vrouwen uit te rusten met de kennis en de vaardigheden
die hun bijdragen aan de republikeinse patriarchie zou verbeteren
door ze betere echtgenotes en moeders te maken’ (Arat, 1994, p. 58).
Aan het eind van de twintigste eeuw
Arat behoort tot een generatie van jonge onderzoekers, voor wie feminisme
niet het bourgeois feminisme van de vrouwen in het late Osmaanse
Rijk is, maar voor wie feminisme een radicale verandering in de
bestaande sexe-verhoudingen betekent. Het zogenaamde ‘radicale’ –of
‘politieke’ of ‘individuele’ –feminisme domineerde de tweede golf feminisme
die in het ‘westen’ in de jaren zestig van de twintigste eeuw opkwam
en die in Turkije vanaf de jaren tachtig opgeld deed.
In het begin van de jaren tachtig werd de ongelijke positie van mannen
en vrouwen een punt van discussie voor vrouwen van divers politiek