jv0008 Volledige tekst - WODC

Turkije en zijn islam 19
omdat het Directoraat daarin een grotere taak kreeg bij het organiseren
van godsdienstonderwijs op de middelbare scholen. Ook onder de bevolking
heeft Diyanet veel steun. In 1999 bleek tijdens een sociologisch onderzoek
82% van de Turken tegen opheffing van het Directoraat (Toprak
en Çarkoglu, 1999).
Onder leiding van voorzitter Nuri Yilmaz, die in 1992 aantrad, treedt
Diyanet ook steeds zelfbewuster naar buiten, als organisatie die niet
slechts een beheersorgaan van moskeeën wil zijn, maar streeft naar een
interpretatie van de islam die past in de moderne tijd (Jacob, 1994). In
interviews en toespraken verklaart hij dat een totaal nieuw, hedendaags
beeld van de islam moet worden geschapen. Daarbij accepteert hij expliciet
de tijdgebondenheid van vele islamitische voorschriften. De eeuwenoude
handboeken van het islamitische recht, zo verklaarde hij onlangs,
zijn toegesneden op de behoeften van nomadische Arabieren uit
een ver verleden, maar voldoen niet aan de behoeften van de Anatolische
bevolking van vandaag (Milliyet, 7 juli 2000; vergelijk een interview
met Yilmaz in Diyanet Aylik Dergi, augustus 2000). Diyanet bevordert
een modernistische variant van de islam en lijkt, alle kritiek ten spijt,
anno 2000 te bloeien als nooit tevoren.
Alles onder controle?
In 1997 zetten de Turkse generaals een offensief in tegen door hen ongewenste
uitingen van de islam. Niet alleen uiterst radicale splintergroepen
werden daarbij aangepakt. Ook werd repressief opgetreden tegen een
islamitische politieke partij, en diverse grote islamitische bewegingen.
Het onderwijs werd gereorganiseerd om de invloed van deze bewegingen
op de jeugd terug te dringen. Tegelijkertijd kreeg de mainstream in de
Turkse islam onder leiding van het Directoraat voor Godsdienstzaken
een nieuwe impuls. Op korte termijn lijkt dit offensief zijn vruchten af te
werpen. In ieder geval verkeert de politieke islam, die zich groepeerde
rond de Welvaartspartij, in een crisis.
Volgens sommige waarnemers is de crisis van de politieke islam niet
slechts een gevolg van repressieve maatregelen sinds 1997, maar is de
laatste jaren slechts aangetoond dat het draagvlak van de islamitische
bewegingen veel geringer is dan vaak wordt aangenomen. De journalist
Rüsen Çakir stelt dat de politieke islam in Turkije al lang over zijn hoogtepunt
heen was. Dit leidt hij onder meer af uit het feit dat massaal protest
tegen de maatregelen is uitgebleven. Het gegeven dat de populaire
RP-burgemeester van Istanbul, Erdogan, braaf zijn gevangenisstraf uitzit,
in plaats van dat hij als martelaar zijn aanhangers tot verzet aanmoedigt,
beschouwt Çakir als signaal dat de macht van de islamistische bewegingen
hol was en maatschappelijke steun ontbeerde (Çakir, 2000).
Deze conclusie lijkt gerechtvaardigd voor de Welvaartspartij, die wel
veel proteststemmen wist aan te trekken, maar als regeringspartij voor
de ontevreden kiezers door de mand viel. Voor de islamitische bewegin-