jv0008 Volledige tekst - WODC

Justitiële verkenningen, jrg. 26, nr. 8, 2000 106
lijk door een daartoe bevoegde ambtenaar gesloten. De tweede (of
daarna volgende) huwelijken worden gesloten voor een Yumam, een religieuze
functionaris. De echtgenote(s), en de kinderen voortkomend uit
zo’n huwelijk, konden daaraan geen rechten ontlenen. In 1997 besloot de
Hoge Raad echter dat ze wel rechten hadden, zij het beperkte 4 (Narlı,
1997).
Behalve het verbod op polygamie en gelijke rechten voor mannen en
vrouwen op het aanvragen van een echtscheiding, waren er ook andere
belangrijke veranderingen en vernieuwingen: de man werd officieel het
hoofd van het gezin (art. 152), de vrouw kreeg de achternaam van de
man bij het huwelijk (art. 153), de man kreeg het recht om de woonplaats
van het gezin te kiezen (art. 21 en 152), de vrouw werd verplicht toestemming
van haar man te verkrijgen om buitenshuis te werken (art. 159) en
de man werd de officiële vertegenwoordiger van zijn gezin naar buiten
toe (art. 154) (Oktay, 1997). Deze veranderingen lijken eerder een achteruitgang
voor vrouwen dan een vooruitgang te hebben betekend. Volgens
de Osmaanse wetgeving die gebaseerd was op de islamitische wetgeving,
de Sharia, kon een vrouw, zelfs als ze getrouwd was ook hoofd van het
gezin zijn. Dit blijkt uit de volkstellingen die vanaf het midden van de
negentiende eeuw werden gehouden en waarin meerdere getrouwde
vrouwen als gezinshoofd werden opgetekend (Duben en Behar, 1991).
Verder had een vrouw recht op het beheer over haar eigen bezittingen,
die zij als bruidsschat of via vererving had verworven. Het was niet ongewoon
dat Osmaanse vrouwen hun kapitaal aanwendden om in zaken te
gaan, te beleggen of als geldschieters te functioneren en zo hun bezittingen
te vermeerderen. Hun echtgenoten konden daarover niets zeggen.
Dit recht van de vrouwen werd met de artikelen 152 en 154 van het Burgerlijk
Wetboek ondermijnd (Faroqhi, 1997).
In de jaren tachtig van de twintigste eeuw rezen er binnen de nieuw
opkomende vrouwenbeweging proteststemmen tegen het patriarchale
karakter van het Burgerlijk Wetboek en het familierecht daarin. Sommige
daarvan werden gehoord. In 1990 besloot de constitutionele rechtbank
bijvoorbeeld dat het artikel dat vrouwen verplichtte toestemming van
hun echtgenoot te verkrijgen om buitenshuis te kunnen werken opgeheven
moest worden.
Dit werd echter niet voldoende bevonden. De activiteiten om een
grondige herziening van het Burgerlijk Wetboek tot stand te brengen
werden gecontinueerd. Het voortouw in deze activiteiten werd genomen
door het Centrum voor de Studie van Vrouwenproblemen van de Istanbul
Universiteit (zie bijvoorbeeld Morogˇlu, 1997; Oktay, 1997). Met de
steun van diverse vrouwenorganisaties werd een wetsvoorstel voorbereid
waarin werd voorzien in de opheffing, wijziging dan wel toevoeging van
artikelen in het in 1926 ingevoerde Burgerlijk Wetboek. Dit voorstel werd
4 Met name in het oosten en zuiden van Turkije is het niet ongewoon dat ook eerste
huwelijken alleen Yumam-huwelijken zijn (Narlı, 1997).