[PDF] De arbeidsmarkt van de zorgsector: data en modellen

1 Inleiding
Veel mensen beschouwen gezondheid als een van de belangrijkste waarden in hun leven. Ziekte
en gebreken tasten deze waarde ernstig aan en vrijwel iedereen heeft er veel voor over om weer
gezond te worden of goed verzorgd te worden. De voortschrijdende geneeskunde heeft de
behandelingen van steeds meer ziekten en gebreken mogelijk gemaakt. De voortschrijdende
individualisering van de samenleving heeft geleid tot een toename van professionele verzorging
van vooral ouderen.
Deze ontwikkelingen in technologie en samenleving en de vergrijzing van de bevolking hebben
geleid tot een voortdurende toename van de vraag naar en het aanbod van zorg. Hierdoor is de
zorgsector uitgegroeid tot een van de grootste en hoogst opgeleide arbeidssectoren in de
economie. Die ontwikkeling is in het verleden vooral mogelijk gemaakt door de sterke
toegenomen participatie van vrouwen. Het huidige aanbod van vrouwen groeit minder sterk dan
in het verleden waardoor er ernstige tekorten in het arbeidsaanbod dreigen. Bovendien bestaat
de arbeidsmarkt in de zorgsector uit vele compartimenten. Branches, opleidingen en
beroepsgroepen hebben de arbeidsmarkt opgesplitst in verschillende deelmarkten met
uiteenlopende kwalificatie-eisen. Dit maakt het moeilijk tekorten en overschotten op de
arbeidsmarkt op te lossen.
Tekorten aan professioneel zorgpersoneel leiden tot een tekort aan zorgaanbod. De
maatschappelijke kosten zijn hiervan groot in termen van kwaliteitsvermindering van leven van
diegene aan wie deze zorg niet gegeven kan worden. Goede arbeidsmarkt informatie en
analyses helpen knelpunten op de arbeidsmarkt van de zorgsector op tijd te signaleren en te
voorkomen.
Tot nu toe is deze taak met afnemend succes uitgevoerd door zorginstellingen en
zorgopleidingen met behulp van “manpower planning” technieken. Met gecoördineerde
maatregelen hebben de zorginstellingen en de zorgopleidingen getracht het arbeidsaanbod op
het gewenste peil te brengen. Voor de bepaling van de juiste maatregelen monitoren ze de
ontwikkelingen op arbeidsmarkt. Verder gebruiken ze arbeidsstromen modellen om de effecten
van de corrigerende maatregelen te bepalen.
In een geliberaliseerde zorgsector zullen individuele zorginstellingen en beroepsbeoefenaars
meer met elkaar gaan concurreren om de vraag van consumenten en zorgverzekeraars.
De coördinatie van de arbeidsvraag en -aanbod kan dan niet meer op planmatige wijze tot stand
komen. De meer dan proportionele toename van het aantal vacatures tot 2001 en de
achterblijvende daling daarna toont aan dat zorgopleidingen en zorginstellingen de vraag en het
aanbod van arbeid niet meer met elkaar in evenwicht kunnen brengen. Het marktmechanisme
3