arveler

98 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
που συμμετείχαν σε αυτήν, πρακτική που απέρριψε πάντα η ορθόδοξη
Εκκλησία, παρά την επιμονή αυτοκρατόροον με ισχυρή
θέληση όπως ο Νικηφόρος Φωκάς, εξέπληττε τους Βυζαντινούς,
οι οποίοι δεν συγκινήθηκαν καθόλου από το εσχατολογικό
πνεύμα που βασίλευε τότε στη Δύση, οι πληθυσμοί της οποίας,
όποος ξέρουμε, είχαν ζήσει με το φόβο του χιλιασμού. Ας πούμε
σχετικά ότι ο θρύλος για την πάλη του Χριστού εναντίον του
Αντίχριστου στην ίδια την Ιερουσαλήμ, γύρο;» από το ε'τος 1000,
φαίνεται ότι ήταν τελείους άγνωστος στο Βυζάντιο. Εξάλλου, το
Βυζάντιο, αντίθετα από τη Δύση, είχε υιοθετήσει το ημερολόγιο
της χρονολογίας «από κτίσεοχ κόσμου» κι όχι το ημερολόγιο
που άρχιζε με τη Γε'ννηση του Χριστού.
Έτσι το Σχίσμα τοον Εκκλησιοον, η νορμανδική επίθεση
εναντίον της Αυτοκρατορίας στην Ιταλία και στα Βαλκάνια, η
μη κατανόηση του φαινομένου και των αρχοόντης σταυροφορίας,
καθοος και η ανοργανωσιά αυτής της επιχείρησης, που θύμιζε
στους Βυζαντινούς τις παλιές βαρβαρικές επιδρομές — ιδιαίτερα
από το γεγονός ότι οι σταυροφόροι έφταναν κατά κύματα
και ότι κάθε ομάδα υπάκουε σε διαφορετικό αρχηγό— έκαναν
τους Βυζαντινούς δύσπιστους απέναντι σε κάθε επιχείρηση
των χριστιανοαν της Δύσης. Από το σημείο αυτό, μέχρι να
θεοορηθεί το σύνολο των λαών και των εθνών της Δύσης ότι
αποτελεί ένα μπλοκ ενιαίο και εχθρικό προς το Βυζάντιο, δεν
χρειαζόταν παρά ένα βήμα, που το έκανε άλλοοστε γρήγορα ο
βυζαντινός λαός. Έτσι, στο μυαλό των Βυζαντινών η χριστιανική
Δύση, παρά τις πολιτικές και εθνικές διαφορές, αποτέλεσε
ένα σύνολο, μια ενότητα, και ακόμα περισσότερο μια συμπαγή
οντότητα. Οι Βυζαντινοί απέδοοσαν αυτόν το χαρακτήρα
στη Δύση εξαιτίας κυρίως της πνευματικής πειθαρχίας των
λαών της σε μια κοινή εξουσία, τον Πάπα. Πρέπει να πούμε,
επίσης, ότι κατά την ίδια έννοια για τους Βυζαντινούς, η χρι-
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 99
στιανική Δύση κρατούσε ακόμα, συγκεχυμένα βέβαια, τον τίτλο
της ως κληρονόμου της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας της Δύσης.
Με άλλα λόγια, το Βυζάντιο, βαθιά προσκολλημένο στον συγκεντρωτικό
χαρακτήρα του κράτους του, πρόβαλε τη δική του
εικόνα στη Δυτική πραγματικότητα, η οποία εντούτοις, όπως
ξέρουμε, δεν ανταποκρινόταν καθόλου σε αυτή την ενιαία θεώρηση
τοον πράγματος.
Έτσι, δεν υπερβάλλουμε καθόλου αν πούμε ότι η έννοια
της Δύσης ως ανθρώπινης κοινότητας, που στηριζόταν στις
ίδιες αξίες, γεννήθηκε στο Βυζάντιο στο τέλος του ενδέκατου
αιώνα και δικαιολογείται πριν απ' όλα από την πνευματική
ενότητα του Δυτικού κόσμου και, σε ένα ορισμένο βαθμό, από
τις σχέσεις του με τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία της Δύσης. Είναι
ενδεικτικό ότι ο όρος «Λατίνος» χρησιμοποιόταν από τους Βυζαντινούς
για να προσδιορίσει τους λαούς της Δύσης, ανεξάρτητα
από το πού ανήκαν εθνικά και πολιτικά. Με άλλα λόγια, η
λατινικότητα είναι στο εξής ένα είδος απάντησης στην ελληνικότητα.
Αυτοί οι όροι προσδιορίζουν τοόρα δύο κόσμους, που
διαφέρουν κατά τις πολιτιστικές τους παραδόσεις και τις πνευματικές
τους επιδιοόξεις. Και όταν ο κοινός δεσμός τους, ο χριστιανισμός,
θα εξασθενήσει, αυτοί οι δύο όροι θα καταλήξουν
να προσδιορίζουν δύο κόσμους αντίθετους.
Διαπιστώνουμε ότι, από το τέλος του ενδέκατου αιώνα, η
ταυτότητα των ενδιαφέροντος αυτών των δύο κόσμων, που
στηριζόταν στη δύναμη της ρωμαϊκής κληρονομιάς και στη δύναμη
της κοινής πίστης, θα αποδειχθεί χ(ορίς βάρος μπροστά
στις επιταγές που δημιουργήθηκαν από την εξέλιξη που είχε
γνωρίσει ο καθένας κατά τη μακρά περίοδο της ιστορίας του,
που τον είχε οδηγήσει από τον τέταρτο στο κατώφλι του δίϋδέκατου.
Μπορούμε ανεπιφύλακτα να θεωρήσουμε ότι ο δοοδέκατος
αιοόνας στάθηκε η περίοδος που, κατά τη διάρκεια της, η