arveler

112 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
νακών περιοχών από τοπικούς ηγέτες. Εξάλλου είναι χαρακτηριστικό
ότι μαθαίνουμε από άλλες πηγές, κυρίως από την
αλληλογραφία του Μιχαήλ Χοονιάτη, μητροπολίτη Αθηνών κατά
το τέλος του δωδέκατου αιώνα, ότι αυτές οι περιοχές είχαν
ιδιαίτερα παραμεληθεί από την κεντρική διοίκηση 17 .
Πάντως, τα αποτελέσματα αυτής της κατάστασης, ανεξάρτητα
από τις μορφές διαφωνίας που αποκαλύπτουν, είναι ταυτόσημα
για την Κωνσταντινούπολη και τον αυτοκράτορα της.
Η αυτοκρατορική εξουσία της Κωνσταντινούπολης, αμφισβητούμενη
εξαιτίας TOJV ανεπαρκειών της ή της αδυναμίας της,
υποχωρεί προοδευτικά από περιοχές ζωτικές για την ύπαρξη
του Βυζαντινού Κράτους. Είναι αξιοσημείωτο ότι ακόμα και
σε περιοχές που έμειναν κάτω από τον αυτοκρατορικό έλεγχο,
διαπιστώνεται η χαλάρωση τιον δεσμών με την Κωνσταντινούπολη,
που η διοίκηση της αποδεικνύεται όλο και πιο ανίκανη
να ασχοληθεί με το πρόβλημα της και που ο πληθυσμός της εμφανίζεται
στα μάτια των επαρχιωτών κλεισμένος εγωιστικά σε
έναν κόσμο κυριαρχούμενο από την πολυτέλεια και τη διαφθορά,
παρά την αξιοθρήνητη κατάσταση της υπόλοιπης Αυτοκρατορίας.
Σχετικά με αυτό, τι καλύτερη απεικόνιση από το
γράμμα του Μιχαήλ Χωνιάτη, που γράφει: Υμείς δε, ω τρυφεροί
της Κωνσταντινουπόλεο^ς πολίται, ουδέ του τείχους των πυλών
προκύπτειν εθέλετε, ουδέ τας αστυγείτονας και αγχιπύλους
επισκέπτεσθαι πόλεις ποτέ, ίνα της παρ' ημών ευνομίας
όναιντο, μόνους δε φορολόγους και θηρίων οδόντας κατά την
μωσαϊκήν απειλήν στέλλετε... Αυτοί δε μένετε κατά χώραν,
ησυχίαν άγοντες... Εξερημούσι δε τας πόλεις οι φθόροι και λοιποί
πράκτορες 18 . Ας πούμε, παρεμπιπτόντως, ότι αυτή η εικόνα
τν Κιονσταντινουπολιτών, που είχαν διαφθαρεί από τη μυθώδη
πολυτέλεια της πόλης τους και τον τρόπο της ζωής τους,
είχε επίσης διαδοθεί και στη Δύση. Και θα παίξει το ρόλο της
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ U3
κατά την τέταρτη σταυροφορία, κατά την οποία ο «φτοοχός άνθρωπος
της Δύσης» (le povre gent de l'ost) θα παρακινηθεί να
τιμωρήσει αυτούς τους «επικίνδυνους ανθρώπους», αυτούς τους
εχθρούς του Θεού 19 .
Έτσι δημιουργείται μια πραγματική παρανόηση ανάμεσα
στους επαρχιακούς πληθυσμούς και στον πληθυσμό της KOJVσταντινούπολης,
που αλληλοκατηγορούνται για αγνωμοσύνη
και αδιαφορία. Με τον καιρό το ρήγμα γίνεται ένα γεγονός γενικά
αισθητό. Η έλλειψη αφοσίωσης που εκδηλώνουν όλο και
περισσότερο οι επαρχιακοί πληθυσμοί απέναντι στην πρωτεύουσα
θα σφραγίσει τελικά τη ρήξη στο εσωτερικό του βυζαντινού
κόσμου, που απειλείται, οοστόσο, αδιάκοπα και στο σύνολο
του από εξοκερικούς εχθρούς. Αυτή τη στιγμή, πράγματι, βρήκαν
οι Βούλγαροι την ευκαιρία να ανασυστήσουν το κράτος
τους, που είχε καταλύσει ο Βασίλειος Β' (το δεύτερο Βουλγαρικό
κράτος χρονολογείται από το 1185-1186), οι Νορμανδοί πέτυχαν
μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης το 1185 να απειλήσουν
και την ίδια την Κωνσταντινούπολη, εν(ό οι σταυροφόροι της
τρίτης σταυροφορίας εγκαταστάθηκαν και στην Κύπρο το 1192.
Αυτό το νησί είχε ήδη αποσπαστεί από την εξουσία της Κωνσταντινούπολης
από τον Ισαάκ Κομνηνό, που, μην μπορώντας να
εγκατασταθεί στην πρωτεύουσα, έκανε έδρα του το νησί της
Κύπρου, ανακηρύχθηκε εκεί αυτοκράτορας των Ρωμαίων κι
έκοψε νόμισμα στο όνομα του. Ας προσθέσουμε τέλος ότι την
ίδια εποχή οι Τούρκοι, επωφελούμενοι από τη γενική σύγχυση
και με τη συνενοχή αναμφίβολα το)ν τοπικών κυβερνητών, επέκτειναν
τον έλεγχο τους στη Μικρά Ασία, που στο μεγαλύτερο
μέρος της ήταν μοιρασμένη ανάμεσα σε διάφορους «δυνάστες»,
ανεξάρτητους από την Κωνσταντινούπολη 20 .
Έτσι στο διάστημα αυτιόν των είκοσι χρόνοι που χωρίζουν
το θάνατο του Μανουήλ Α' από την τέταρτη σταυροφορία, η Βυ-