arveler

82 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
πράγματι του περιφερειακού πνεύματος με αντικοονσταντινουπολίτικες
αποχροόσεις θα κατακτήσει με τον καιρό ένα μεγάλο
με'ρος των βυζαντινών επαρχιών, που θα επιδιώξουν να σταθεροποιήσουν
τη θε'ση τους απέναντι στην Κωνσταντινούπολη,
με κίνδυνο ακόμα να εξασθενήσουν τις δυνάμεις της Αυτοκρατορίας.
Οφείλουμε όμως να πούμε ότι, στο τέλος, ο εξωτερικός
παράγοντας επέβαλε λύσεις που δεν ήταν καθόλου σύμφωνες
με τα συμφέροντα της Κωνσταντινούπολης, χωρίς όμως
και να ικανοποιούν τις επιδιώξεις των επαρχιών. Αυτή ακριβούς
η επίδραση του εξωτερικού κόσμου πάνω στην τύχη του
Βυζαντίου τροφοδοτούσε διαρκώς τον ελληνορθόδοξο πατριωτισμό,
που η εξέλιξη του παραμένει οπωσδήποτε σε στενή εξάρτηση
με την τύχη της Κωνσταντινούπολης.
Ας πούμε συμπερασματικά ότι ο ελληνορθόδοξος πατριωτισμός
και η κωνσταντινουπολίτικη πόλωση αποτελούν τα βάθρα
του ονείρου της «Μεγάλης Ιδέας», που συνοψίζει όλες τις
ελληνικές επιδιώξεις για την ανανέωση του μεγαλείου του
κράτους τους. Πράγματι, αυτό το όνειρο, που ξεκινάει από την
πεποίθηση ότι η Βυζαντινή Αυτοκρατορία θα αποκατασταθεί
μια μέρα στην Κωνσταντινούπολη κάτω από έναν Έλληνα αυτοκράτορα,
έθρεψε τους χριστιανούς σε όλη τη μεγάλη περίοδο
της τουρκικής κατάκτησης κι εξακολουθεί να συγκινεί πολλούς
Νεοέλληνες, που έχουν διαπαιδαγωγηθεί με τα μεγάλα
κατορθώματα των Μακεδόνων αυτοκρατόρων κατά την τελευταία
περίοδο του βυζαντινού μεγαλείου.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΊΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ S3
3. Ο ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ
Ο Αλέξιος, ο ιδρυτής της νέας δυναστείας των Κομνηνών, ανέβηκε
στο θρόνο χάρη στην αντίδραση της στρατιωτικής αριστοκρατίας
(στην οποία ανήκε η οικογένεια του) εναντίον της
χαλαρής και δημαγωγικής πολιτικής του αυτοκράτορα Νικηφόρου
Βοτανειάτη, που είχε οδηγήσει την Αυτοκρατορία σε
ναυάγιο, ενώ η χρεοκοπία των δημόσιων οικονομικών προστέθηκε
στην καταστροφή των στρατιών της. Κατά την άνοδο του
Αλεξίου στο θρόνο, το 1081, οι Νορμανδοί της Ιταλίας, οδηγούμενοι
από τον Ροβέρτο Γυισκάρδο, που κατά τα λεγόμενα
της Άννας Κομνηνής, ιστορικού του έργου του πατέρα της
Αλεξίου, είχε βλέψεις στον βυζαντινό θρόνο 9 , είχαν αποβιβαστεί
στις αλβανικές ακτές και προχωρούσαν στο εσωτερικό
της χοδρας. Οι Τούρκοι, αφού δημιούργησαν τα σουλτανάτα
τους πρώτα στη Νίκαια και έπειτα στο Ικόνιο και τα «εμιράτα»
τους σε ολόκληρη σχεδόν τη βυζαντινή Μικρά Ασία —μόνο
στη Φρυγία αντιστάθηκαν μερικές βυζαντινές νησίδες στην πίεση
τους — , είχαν φτάσει στις ακτές του Βοσπόρου. Ενώ οι Πατζινάκες,
που δεν είχαν σταματήσει τις επιδρομές τους στις
βαλκανικές επαρχίες, εμφανίζονταν έπειτα από μερικά χρόνια
μπροστά στις πύλες της ίδιας της Κωνσταντινούπολης.
Όπως ακριβώς κατά την περίοδο των κεραυνοβολούν επιτυχιών
των Αράβων, η ταχύτητα των επιτυχιών των Τούρκων δείχνει,
εκτός από τη ζωτικότητα και τη δύναμη των επιδρομέων,
τις αδυναμίες του κόσμου που είχε δεχθεί την επιδρομή. Όλα
μας κάνουν να πιστεύουμε ότι οι πληθυσμοί της βυζαντινής
Μικράς Ασίας έδειξαν λίγη διάθεση να υπερασπίσουν αποτελεσματικά
τον τόπο τους, ακόμα και να αντιταχθούν στην
τουρκική προέλαση, που την ευνοούσε άλλωστε πολύ η πολιτι-