arveler

32 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
ρας, απειλούμενης σε όλα της τα σύνορα. Το κύμα των Αβαροσλάβων
θα παραβιάσει σε λίγο τα σύνορα του Δούναβη και οι
Βούλγαροι, που ήταν εγκατεστημένοι πέρα από τον ποταμό, θα
ιδρύσουν το κράτος τους, το πριοτο βαρβαρικό κράτος που θα
δημιουργηθεί στο βυζαντινό έδαφος. Οι αυτοκρατορικές δυνάμεις
θα υποστούν βαριές ήττες από τους Πέρσες που επέδραμαν
στις ανατολικές επαρχίες, έμπαιναν θριαμβευτικά στην
Παλαιστίνη και στρατοπέδευαν τον ίδιο καιρό με τους Αβάρους
μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης, που σώθηκε
όπως το θέλει ο θρύλος από τη θαυματουργή επέμβαση της
προστάτιδας της, της Αγίας Παρθένου. Ο Ακάθιστος Ύμνος,
αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας, που αποδίδεται
στον Ρωμανό τον Μελωδό, θεωρείται η φωνή ενός λαού που
ξεσηκώθηκε για να ευχαριστήσει την προστάτιδα του, την Παρθένο,
που σε αυτή την περίπτωση αποκαλείται «υπέρμαχος
στρατηγός». Η βυζαντινή αντίδραση οργανώθηκε από τον αυτοκράτορα
Ηράκλειο. Κινητοποίησε ένα μεγάλο εθνικό στρατό,
απώθησε τους βαρβάρους του Βορρά, κήρυξε «σταυροφορία»
εναντίον των Περσών που κατείχαν τους Αγίους Τόπους,
μπήκε στην κατεστραμμένη από τον εχθρό Ιερουσαλήμ, εισχώρησε
στην Περσική Αυτοκρατορία και κατέστρεψε την Κτησιφόνα,
την πρωτεύουσα της, και τέλος, το 630, ξανάφερε ο ίδιος
θριαμβευτικά τον Τίμιο Σταυρό στην Ιερουσαλήμ, πράγμα που
σήμαινε ότι η νίκη του ήταν νίκη της χριστιανοσύνης. Αυτό θα
του δώσει και τον τίτλο του «Νέου Κωνσταντίνου» 23 .
Τέλος, η ολοκληρωτική καταστροφή της περσικής δύναμης
από τις βυζαντινές στρατιές επέτρεψε στον Ηράκλειο να ιδιοποιηθεί
τον τίτλο του «Βασιλέως», που έφεραν προηγουμένως
οι Σασσανίδες μονάρχες. Από δω κι εμπρός εμφανίζεται ανάμεσα
στους άλλους αυτοκρατορικούς τίτλους, πλάι σε αυτόν
του αυτοκράτορα. Με δυο λόγια, όλα έδειχναν ότι είχε ιδρυθεί
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 33
μια ρωμαϊκή χριστιανική αυτοκρατορία στην Ανατολή. Το ρωμαϊκό
«dominium» επιβαλλόταν για πρώτη φορά σε αυτή την
περιοχή του κόσμου. Αυτό το κορυφαίο γεγονός ξεπερνούσε
ακόμα και τα παλιά ρωμαϊκά όνειρα. Είναι κατανοητό λοιπόν
γιατί η φήμη του Ηράκλειου επισκίασε τη φήμη του Ιουστινιανού,
ακόμα και του Κωνσταντίνου. Ο θρύλος του επέζησε για
πολύ ανάμεσα στους πληθυσμούς των περιοχών που γνιόρισαν
τα κατορθώματα του, όπιος μαρτυρούν Δυτικά και τουρκικά
κείμενα της εποχής τοτν σταυροφοριών 24 .
Μέσα σε αυτό το κλίμα της εθνικής ευφορίας που δημιουργήθηκε
από τις επιτυχίες του Ηράκλειου, τίποτα δεν προμηνούσε
πως η αναταραχή που προκαλούσαν μερικοί ανυπότακτοι
Άραβες στις απομακρυσμένες επαρχίες του Νότου θα μπορούσε
να υποσκάψει το βυζαντινό μεγαλείο και να βάλει σε κίνδυνο
και την ίδια την ύπαρξη της αυτοκρατορίας. Εντούτοις, ενώ
ζούσε ακόμα ο Ηράκλειος, ήταν ακριβώς η ήττα των αυτοκρατορικών
στρατιών στο Γιαρμούκ (το 637) που άνοιξε το δρόμο
για την αραβική κατάκτηση. Οι κεραυνοβόλες επιτυχίες του θα
αποδείξουν την προσωρινότητα της ισορροπίας που πραγματοποιήθηκε
ανάμεσα στις οικουμενικές φιλοδοξίες της Κιονσταντινούπολης
και τις βαθιές χωριστικές επιθυμίες των ανατολικών
πληθυσμών, μια ισορροπία που τη θεωρούσαν, ωστόσο,
αδιατάρακτη μετά το «κατόρθωμα» του Ηράκλειου.
Οι Άραβες, πάντως, πριν από το τέλος του έβδομου αιώνα
θα δημιουργήσουν το χαλιφάτο τους πάνω στο ίδιο το βυζαντινό
έδαφος, στη Δαμασκό, θα επωφεληθούν από την υποστήριξη
των βυζαντινοάν πληθυσμών της Συρίας για να κατασκευάσουν
στόλο και θα επιχειρήσουν τακτικές επιδρομές και λεηλασίες
στο βυζαντινό έδαφος. Θα εμφανιστούν, τέλος, εμπρός
από την αυτοκρατορική πόλη, θα την πολιορκήσουν από ξηρά
και από θάλασσα, απειλώντας την ίδια την υπόσταση της Αυ-