arveler

132 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
αποτελεί τον φυσικό συνεχιστή της παλιάς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας,
όχι μόνο εξαιτίας της άμεσης γειτνίασης της με την
Κωνσταντινούπολη, αλλά κυρίως εξαιτίας της καθαρά κωνσταντινουπολίτικης
καταγωγής των διανοουμένοον της και των
κυβερνητο5ν της.
Και πράγματι, στο ε'δαφος της Αυτοκρατορίας της Νικαίας
βρήκε καταφύγιο ο ναυαγισμένος κόσμος της Κωνσταντινούπολης
και απόκτησε έτσι μια άμεση γνώση για το τι ήταν πραγματικά
μια βυζαντινή επαρχία και συμπτωματικά μία από τις
πιο σημαντικές και πιο ζωτικές του άλλοτε βυζαντινού κόσμου.
Από αυτή την άποψη η εμπειρία της Νικαίας παραμένει παραδειγματική
για τη βυζαντινή ιστορία. Η ανάλυση της θα μας
επιτρέψει να αποκαλύψουμε τα σημεία επαφής καθοός και τις
συγκρούσεις και τις αντιθέσεις των δύο βυζαντινών κόσμοον,
δηλαδή των Κο^νσταντινουπολιτοόν και των επαρχιοπών, που
μέσα στο πλαίσιο της Αυτοκρατορίας της Νικαίας, όχι μόνο να
συγκατοικήσουν ειρηνικά ήταν υποχρεωμένοι, αλλά και να ζήσουν
την ίδια ζο^η και να εργαστούν μαζί για την κοινή υπόθεση,
για την αποκατάσταση δηλαδή του Βυζαντινού Κράτους.
Ας ξεκαθαρίσουμε αμέσως ότι οι διανοούμενοι της Αυτοκρατορίας
της Νικαίας και κατά συνέπεια τα στελέχη του κράτους
της, που προέρχονταν από την Κωνσταντινούπολη, τουλάχιστον
στην αρχή, για να κυβερνήσουν και να οργανώσουν τη νέα
αυτοκρατορία, όφειλαν να στηριχθούν στους επαρχιακούς
πληθυσμούς που οι προσδοκίες τους, αλλά και το επίπεδο ζωής
και μόρφοοσης διέφεραν σημαντικά από τα δικά τους. Η Αυτοκρατορία
της Νικαίας εμφανίζεται έτσι από το ξεκίνημα της
σαν μια εστία από ετερόκλητα στοιχεία, που συνδέονταν μόνο
από το κοινό τους πάθος για την ορθοδοξία και την Κοονσιαντινούπολη,
ή πιο απλά από το μίσος τους εναντίον των Λατίνων,
πράγμα που δεν τους εμπόδισε εντούτοις να χρησιμοποιήσουν
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 133
Λατίνους μισθοφόρους στον ανασυγκροτημένο στρατό τους,
που πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους σε όποιον πληρούνε καλύτερα
και που πάντα ήταν ξακουστοί για τη μαχητικότητα τους 8 .
Έτσι στον πρώτο διαχοορισμό της κοινωνίας της Νικαίας
που σημειώθηκε από την προέλευση των πληθυσμο'τν της (ας
πούμε σχετικά ότι πολύ γρήγορα η Αυτοκρατορία της Νικαίας
έγινε το καταφύγιο των Βυζαντινών των ελληνικών περιοχών,
που υποτάχθηκαν στους Λατίνους) προστίθεται και ο κοινωνιολογικός
διαχωρισμός μαζί με τη διαφορά στις παραδόσεις,
στην παιδεία, στον πλούτο και στα ήθη. Έτσι εξηγούμε εύκολα
τα διάφορα ρεύματα, που εκδηλοίθηκαν πολύ γρήγορα στους
κόλπους της νέας Αυτοκρατορίας και που προσανατολίζουν,
το καθένα ανάλογα με τη δύναμη του, την πολιτική και την ιδεολογία
του νέου βυζαντινού κόσμου, χοορίς ωστόσο να τον εκτρέπουν
από τον μεγάλο του στόχο: τον αγοόνα για την Κο^νσταντινούπολη.
Αυτός ο εθνικός σκοπός επέτρεψε στους πολιτικούς
άνδρες της Αυτοκρατορίας της Νικαίας να σφυρηλατήσουν
την ενωτική ιδεολογία απέναντι στα διάφορα και συχνά αντιφατικά
ρεύματα, που κινδύνευαν να εξουδετερο5σουν με τον
καιρό κάθε προσπάθεια για την ανανέωση του έθνους.
Το αντιλατινικό αίσθημα, βαθιά ριζωμένο ς τότε στον
φτωχό λαό, τον ευσεβή, προληπτικό και αιχμάλωτο μιας απλοϊκής
θρησκευτικότητας, παίρνει τώρα τις διαστάσεις μιας εθνικής
απαίτησης. Αυτό το αίσθημα επιδεικνύεται φανερά από
αυτούς τους ίδιους, η πολιτική των οποίοον οδήγησε τους Λατίνους
στρατιώτες στο εσοπερικό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
και στις ιταλικές εμπορικές παροικίες, που με τον καιρό αποδείχτηκαν
πολύ πιο επικίνδυνες για το Βυζάντιο από την τέταρτη
σταυροφορία, της οποίας τα αποτελέσματα άλλωστε
υπήρξαν πολύ εφήμερα. Η ανεπιφύλακτη προσκόλληση στην
ορθοδοξία σημαίνει στο εξής την πίστη στην εθνική υπόθεση