arveler

152 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
ται από τις στάχτες του. Με δυο λόγια, αυτή η βαθιά πίστη στην
προνομιούχα τύχη του ελληνικού έθνους θα θρέψει τις υπερβολές
που έγιναν στο όνομα της ιδεολογίας της μεγάλης ιδέας
που η επίδραση της πάνου στον ελληνικό λαό θα εκδηλιοθεί με
τη γέννηση του νεοελληνικού κράτους 29 . Αλλά, ας το πούμε για
μία ακόμα φορά, η εγκληματική παθητικότητα που έδειξαν οι
Βυζαντινοί μπροστά στην τουρκική απειλή μαρτυρά πριν απ' όλα
την αδυναμία στην οποία βρέθηκε το τυφλωμένο από το αντιλατινικό
του πάθος βυζαντινό έθνος να κάνει την αναγκαία
για την επιβύοσή του και απαραίτητη για τη διατήρηση του
Κράτους του μεταβολή.
Πράγματι, η δύναμη TGJV εκκλησιαστικοάν και θρησκευτικο5ν
ερίδων, που συγκλόνισαν την Κωνσταντινούπολη κατά την
εποχή των Παλαιολόγων, ο ησυχασμός, ο παλαμισμός, η ενο>
τική και αντιενωτική πολιτική, για να μην αναφέρουμε παρά
τις πιο σημαντικές 30 , σημειώνουν μια αποφασιστική καμπή στις
ανησυχίες του βυζαντινού κόσμου. Όλα οδηγούν στο να πιστεύουμε
ότι οι Βυζαντινοί, ανίκανοι στο εξής να βρουν βιώσιμες
λύσεις σε ζωτικά προβλήματα της Αυτοκρατορίας, όπως
για παράδειγμα η ειρήνη και η ασφάλεια των πληθυσμχόν της,
κατέφυγαν στην πνευματική ικανοποίηση, στις φιλοσοφικές
θεωρίες και στα πνευματικά πάθη, στα οποία είχαν πάντα διαπρέψει.
Άγονες διαμάχες, και συχνά για μηδαμινά ζητήματα,
διαιρούν τις ασθενικές δυνάμεις της Αυτοκρατορίας και ωθούν
έναν κόσμο, που βαδίζει αναπόφευκτα προς την καταστροφή
του, να παθιάζεται. Πιστεύουν σταθερά στην Κωνσταντινούπολη
ότι το τέλος της Αυτοκρατορίας είναι γραμμένο στα γεγονότα,
γιατί αυτό είναι ανεξιχνίαστο σχέδιο της Θείας Οικονομίας.
Οι Βυζαντινοί, ο νέος περιούσιος λαός, και η Κωνσταντινούπολη,
η Νέα Ιερουσαλήμ, θα αποπλύνουν με τη θυσία
τους τα αμαρτήματα όλου του κόσμου. Προτιμούν να εκβαρ-
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 153
βαριστούν παρά να εκλατινιστούν, γιατί μόνο ο εκβαρβαρισμός
του μόνου πολιτισμένου λαού του κόσμου, του βυζαντινού,
σημαίνει το τέλος της ιστορίας 31 . Τα λίγα ουτοπικά πνεύματα,
φορείς ενός νέου μηνύματος ελπίδας, θα αποβληθούν
γρήγορα από την ορθόδοξη κοινότητα. Ας θυμηθούμε σχετικά
ότι ο πατριάρχης Γεννάδιος διέταξε να κάψουν τα έργα του
φιλοσόφου Πλήθοονος. Η Κίονσταντινούπολη θα είναι για πολύ
καιρό η αμαρτωλή πόλη, που, όπως έγραψε ο Παλαμάς, ο
εθνικός ποιητής της σύγχρονης Ελλάδας: Σαν πόρνη εκαρτέραγε
τον Τούρκο να την πάρει 11 . Η Ευρώπη θα πληροφορηθεί
με έκπληξη την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453 και θα
αισθανθεί σαν μονόφθαλμη, όπως έγραψε ένας Πολωνός συγγραφέας
της εποχής, 33 αλλά θα παρακολουθήσει ανήμπορη
την κατάλυση από τους Τούρκους της μεγαλύτερης χριστιανικής
αυτοκρατορίας του μεσαίωνα, της αυτοκρατορίας που πρώτη
αυτή είχε ζηλέψει το μεγαλείο της 34 . Η αντίσταση και ο ηρωικός
θάνατος του τελευταίου αυτοκράτορα, Κοονσταντίνου Παλαιολόγου
Δραγάτση, πάνω στα τείχη της πόλης, θα είναι η μόνη
πράξη που απέβη αντάξια του παλιού Βυζαντίου. Θα τροφοδοτήσει
το θρύλο του ελληνικού λαού για την ανάσταση του
αυτοκράτορα και την αναγέννηση του Βυζαντίου 35 . Με τη μεγάλη
ιδέα θα διατηρήσει την τρεμάμενη φλόγα του ελληνικού
πατριωτισμού, που οι ελπίδες του θάφτηκαν για πολύ καιρό
κάτω από τα ερείπια της αυτοκρατορικής πόλης το 1453 36 .
Στο εξής, τα Γράμματα και οι Τέχνες θα εγκαταλείψουν την
πατρίδα τους —ο πάπας Πίος Β' το είχε καταλάβει όταν χαρακτήρισε
την πτιόση της Κο^νσταντινούπολης «το δεύτερο θάνατο
του Ομήρου και του Πλάτωνα» 37 —, ενώ ο ελληνισμός, κάτω
από την καθοδήγηση της Εκκλησίας του, θα προσπαθήσει να
σώσει τις ορθόδοξες παραδόσεις του. Το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης,
συνεργαζόμενο με τον κατακτητή —ο MOJO-