arveler

164 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
του Βυζαντίου, αλλά και για την αντίληψη της αρχής της εξουσίας
σε όλη τη ζωή της Αυτοκρατορίας. Έχουμε, εκτός από τα
σιρατιοπικά τακτικά, γνωσιά ήδη και στην αρχαιότητα, τα εκκλησιαστικά
τακτικά, τα τακτικά των πόλεων και τα τακτικά
τοον τίτλων και των αυτοκρατορικών υπηρεσιοάν, των αυλικών
αξιωμάτων, κείμενα καθαρά βυζαντινής δημιουργίας που καλύπτουν
όλες τις περιόδους της ιστορίας της Αυτοκρατορίας 19 .
Η εικόνα της οργάνο3σης του βυζαντινού κόσμου που προβάλλει
από τη μελέτη αυτιόν των πηγών, συμπληρωμένη εννοείται
από πληροφορίες που παρε'χει η βυζαντινή λογοτεχνία
γενικά, θέλει να είναι, όπως οφείλει, η πιστή αντανάκλαση της
ουράνιας τάξης, με τους αγγε'λους, τους αγίους, τους αποστόλους
και τους προφήτες, που περιβάλλουν τον Δημιουργό. Με
άλλα λόγια, κάθε ομάδα και κάθε άτομο κατέχουν στον βυζαντινό
κόσμο μια ακριβή θέση, μια σειρά στην πυραμίδα που
καταλήγει στον αυτοκράτορα, όπως ακριβοίς η ουράνια ιεραρχία
καταλήγει στον Θεό 20 . Βρίσκουμε εδώ την τέλεια απεικόνιση
της θε'σης του αυτοκράτορα μέσα στον βυζαντινό κόσμο.
Είναι ο αξιωματούχος του θεού στη Γη, είναι ο αντιπρόσωπος
του Χριστού. Ας θυμηθούμε σχετικά ότι ο Κοονσταντίνος Έ ο
Πορφυρογέννητος, στο έργο του που φέρει τον χαρακτηριστικό
τίτλο «Έκθεσις περί βασιλείου τάξεως» και είναι στην
πραγματικότητα μια πραγματεία για την αυλική τάξη και τις
τελετές της Αυλής, δεν διστάζει καθόλου να συγκρίνει τους
πατρικίους και τους μάγιστρους της Αυτοκρατορίας με τους
Αποστόλους, και τον αυτοκράτορα, κρατώντας την αναλογία
όπως το σημειώνει ο ίδιος σε ένα ξέσπασμα μετριοφροσύνης,
με τον ίδιο τον Χριστό 21 . Είναι εύκολο να φανταστούμε τις συνέπειες
αυτής της πίστης πάνω στην αυτοκρατορική ιδεολογία,
καθιός επίσης και πάνο3 στο σύνολο της βυζαντινής νοοτροπίας,
που τρέφονται από την αρχή των προνομιακών σχέσεων του
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 165
Κράτους τους με τον Θεό και την τάξη Του. Το μαρτυρούν τα
κοσμητικά που χρησιμοποιούνται για να χαρακτηρίσουν τον
αυτοκράτορα και το βυζαντινό κράτος: ο αυτοκράτορας είναι
«ο εκλεκτός, ο αγαπημένος, ο διαλεγμένος από τον Θεό». Το
κράτος είναι «η εξουσία που φυλάγεται, προστατεύεται και είναι
εγγυημένη από τον Θεό», για να μην αναφέρουμε παρά
μερικούς από τους επίσημους τίτλους που επιφυλάσσονται
στους «αγιωτάτους και χριστιανικωτάτους» αυτοκράτορες του
Βυζαντίου και στο «ευσεβέστατο ν Κράτος TOJV» 22 .
Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις
για την πολιτική και κοινωνική ζωή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
και κατά συνε'πεια για τη μελέτη τοον ιδεολογιών της.
Κατανοούμε πρώτα πρώτα ότι η αυτοκρατορική τάξη, με όλες
τις παραδοχές αυτού του όρου, δεν μπορεί να ανατραπεί γιατί
αντανακλά την ουράνια τάξη και απορρέει από τη θεία βούληση.
Δεύτερον, αφού κατά τον ίδιο τρόπο η τάξη συγκεκριμενοποιείται
σε μιαν αυστηρή ιεραρχία, οι βαθμίδες της πυραμίδας
που απορρέουν από αυτήν διοικούνται όλες από την πυραμίδα,
στη συγκεκριμένη περίπτιυση από τον αυτοκράτορα, ανώτατο
κύριο του κράτους και της κοινιονίας, αλλά και του κόσμου,
αφού είναι αντιπρόσωπος του Θεού στη Γη. Έτσι εξηγείται
ο χαρακτηρισμός του Κοσμοκράτορα, και ο άλλος, ο πιο
εκπληκτικός ακόμα, του Χρονοκράτορα (Κύριου του Χρόνου
23 ) που αποδίδονταν στον Βυζαντινό αυτοκράτορα, ενώ ο
χαρακτηρισμός του Παντοκράτορα (του Κυρίου του Σύμπαντος)
αποδιδόταν στον Χριστό. Έτσι, τα σύμβολα της αυτοκρατορικής
εξουσίας θα είναι, φυσικότατα, η σταυροφόρος
σφαίρα και το σκήπτρο, ενώ το αυτοκρατορικό στέμμα, που
στην επίσημη εικονογραφία προσφέρεται στον αυτοκράτορα
από τον άγγελο ή από τον ίδιο τον Χριστό, θα είναι το σύμβολο
της θείας προέλευσης της εξουσίας 24 . Αυτή η πηγή αντιπροσι»