arveler

28 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
γειο της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής ιδέας, ενοά η Εικονομαχία
ορθώνεται ένθερμος υπερασπιστής της ανατολικής ιδεολογίας.
Και οι δυο πολιτικές προκάλεσαν αντιδράσεις που συγκλόνισαν
το Βυζάντιο. Οπωσδήποτε, η τύχη της Ανατολικής Αυτοκρατορίας
καθορίζεται από τους πολέμους που διεξάγονται ή
μέσα στα σύνορα της ή έξο:> από αυτά. Έτσι καταλαβαίνουμε
γιατί η ιστορία της παρουσιάζεται οος ιστορία μιας στρατιωτικής
και χριστιανικής αυτοκρατορίας, που σε διάστημα μεγαλύτερο
από χίλια χρόνια η εξουσία των στρατιωτικών —με επικεφαλής
τον αυτοκράτορα «ζο5σαν εικόνα του Χριστού»—,
παρά ορισμένες αδυναμίες της, ασκείται στον κρατικό μηχανισμό,
στην Εκκλησία και στο βυζαντινό λαό. Σε όλη τη διάρκεια
της βυζαντινής ιστορίας, ο στρατός επιδιώκει να είναι ο θεματοφύλακας
των πολιτικών και ιστορικών αξιών της αυτοκρατορίας.
Από αυτή την άποψη το Βυζάντιο είναι ο μοναδικός κληρονόμος
της αυτοκρατορικής Ρώμης και για μια μεγάλη χρονική
περίοδο της ζωής του παρέμεινε ένα κράτος, χωρίς να μπορεί
να εξελιχθεί σε έθνος 17 .
3. ΤΑ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΑ ΟΝΕΙΡΑ:
ΟΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ Α'
ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Ο έκτος αιώνας διαπνέεται από την επίμονη επιδίωξη της μεγάλης
ρωμαϊκής ιδέας. Αυτό το αιώνιο όνειρο έγινε κατά τη
βασιλεία του Ιουστινιανού μια απτή πραγματικότητα. Η Κωνσταντινούπολη
είχε επιτύχει να ανακτήσει τον αρχαίο ρωμαϊκό
κόσμο, να αποκαταστήσει στα παλιά του σύνορα και κάτω
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 29
από την αιγίδα της το «Imperium Romanum», και να κάνει να
βασιλέψει στον κόσμο η «Pax Romana», δείγμα της οικουμενικής
της ηγεμονίας. Οι βάρβαροι (Οστρογότθοι, Βησιγότθοι,
Βάνδαλοι) είχαν απωθηθεί από την Ιταλία, από το μεγαλύτερο
μέρος της Ισπανίας και της Αφρικής. Οι Πέρσες σέβονταν τις
συνθήκες που είχαν συνάψει με το Βυζάντιο, οι απείθαρχοι
και ανυπότακτοι λαοί της Αραβίας αναγνώριζαν την αυτοκρατορική
εξουσία, οι Γότθοι της Κριμαίας είχαν υποχρεωθεί να
ησυχάσουν, τα σύνορα του Δούναβη φαίνονταν αδιάβατα. Η
Μεσόγειος και ο Εύξεινος Πόντος είχαν γίνει βυζαντινές λίμνες.
Η Κωνσταντινούπολη που βρισκόταν στο σταυροδρόμι
τους δέσποζε στις θάλασσες, ο πληθυσμός της συσσώρευε τα
πλούτη που της προμήθευε ο έλεγχος της ναυσιπλοΐας και του
εμπορίου, ενοί οι αυτοκράτορες της οργάνωναν πάνοο σε νέες
βάσεις το οικουμενικό κράτος του Βυζαντίου. Η κεντρική κυβέρνηση,
εγκατεστημένη στην Κοονσταντινούπολη, ενισχύθηκε.
Δημιουργήθηκαν τα λογοθέσια (υπουργεία), που ήταν
υπεύθυνα για την οικονομία, τα δημοσιονομικά και τον αυτοκρατορικό
στρατό. Μία χωρίς προηγούμενο νομοθετική εργασία
ολοκληρώθηκε, με την κωδικοποίηση του δικαίου σε όλες
τις μορφές του. Έτσι απέκτησε η δικαιοσύνη το εργαλείο που
θα χρησιμοποιήσει το Βυζάντιο ως το τέλος της ζωής του και
θα μεταβιβάσει στην Ευρώπη των νέιον χρόνων. Η Εκκλησία,
τέλος, μετά τον τελικό της θρίαμβο απέναντι στην ειδωλολατρία
— οι ειδωλολάτρες εξοντώθηκαν από τον Ιουστινιανό και
η Σχολή των Αθηνών έκλεισε — παίρνει τον αυστηρό της χαρακτήρα.
Η πίστη και ο νόμος είναι στην υπηρεσία του βασιλιά.
Η απόλυτη μοναρχία καθιερώθηκε και επέβαλε τη θεία καταγωγή
της. Ο αυτοκράτορας χαρακτηρίζεται «βασιλεύς διορισμένος
από τον Χριστό». Ο Θεός τού δίνει το γόητρο και τον
έλεγχο του κράτους. Η Κωνσταντινούπολη βασιλεύει και ταυ-