arveler

78 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
συγκαταλεγόταν ανάμεσα σε αυτούς, οι Βυζαντινοί θα προσκολληθούν
στην αρχαία ελληνική παράδοση, όπως τους έδινε
το δικαίωμα η ελληνοφωνία τους, και στην ορθοδοξία βε'βαια,
την ορθή πίστη, που την απειλούσαν τώρα οι άπιστοι, οι Τούρκοι
αυτή τη στιγμή, αλλά ταυτόχρονα και οι αιρετικοί και σχισματικοί,
δηλαδή οι χριστιανοί της Δύσης.
Έτσι η ελληνικότητα και η ορθοδοξία είναι τα ανεκτίμητα
αγαθά που θα κληθούν να υπερασπίσουν με κάθε θυσία οι Βυζαντινοί
από κάθε εξωτερικό και εσωτερικό εχθρό. Οι Βυζαντινοί
διανοούμενοι, προσκολλημένοι περισσότερο στην αρχαία
παιδεία, και ο βυζαντινός λαός, προσκολλημένος κυρίως
στην ορθόδοξη παράδοση, θα αναλάβουν μαζί την προσπάθεια
να σώσουν το κράτος των ορθόδοξων Ελλήνοαν που είναι
στο εξής το Βυζάντιο. Αυτή είναι η καταγωγή και η βάση του
βυζαντινού πατριωτισμού, που θα δεσπόσει στη ζωή του Βυζανπ'ου
από τον δωδε'κατο αιώνα και που, σαν αίσθημα εθνικής
αποστέρησης από την περασμένη δόξα, θα πάρει τη μορφή
ενός πραγματικού πάθους, η υπερβολή του οποίου θα αποδειχθεί
στην πορεία ολέθρια για την Αυτοκρατορία.
Ωστόσο, από το τέλος του ενδέκατου αιώνα και για πολλά
χρόνια, ο ελληνορθόδοξος πατριωτισμός, που υπαγορεύει
τους πολιτικούς και ιδεολογικούς προσανατολισμούς του Βυζαντίου,
θα πάρει, όπως θα δούμε, στη μεγάλη περίοδο της ζωής
του νέες και μάλιστα απροσδόκητες μορφές. Οι ιστορικές συνθήκες
άλλοτε θα ενισχύουν τη σημασία του ελληνικού του χαρακτήρα
και άλλοτε του ορθοδόξου, πράγμα που θα δημιουργήσει
στο τέλος εσωτερικές οροθετήσεις στις βυζαντινές επιδιώξεις.
Πάντα όμοος και χωρίς λιποψυχία, το πατριωτικό αίσθημα
θα καθοδηγεί στο εξής τις πράξεις των ορθόδοξων Ελλήνων,
των Βυζαντινών δηλαδή, μέχρι το τέλος της ιστορίας της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας, και ύστερα από αυτό ακόμα.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΊΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 79
Είναι γεγονός ότι η διαμόρφωση του βυζαντινού πατριωτισμού
φαίνεται να έχει ήδη καλλιεργηθεί πριν από τον ενδέκατο
αιώνα. Φαίνεται σαν έργο των διανοουμένων της πρωτεύουσας,
ιερωμένων και λαϊκών, που ανέπτυξαν το στοιχείο της ελληνικότητας
σαν επίκαιρο συμπλήρωμα του στοιχείου της ορθοδοξίας.
Γι' αυτό, θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε, ότι ο
βυζαντινός πατριωτισμός, όπως τον ορίσαμε, υπήρξε κατ' αρχάς
ένα δημιούργημα διανοητικό και κωνσταντινουπολίτικο.
Στο βαθμό που εισχωρούσε στα λαϊκά στρώματα και κατακτούσε
τις επαρχίες, έχανε μερικές όψεις του αρχικού του χαρακτήρα
για να πάρει άλλες, ενο5 το ιστορικό πλαίσιο των διάφορων
περιόδων τού επέβαλε νέες τροποποιήσεις. Ας πούμε
με άλλα λόγια ότι ο βυζαντινός πατριωτισμός, όπως κάθε ζωντανό
αίσθημα, θα παραμείνει πάντα έντονος στην ψυχή των
Βυζαντινών. Καθένας, ανάλογα με τις προσωπικές του πεποιθήσεις
και τα δικά του συμφέροντα, θα του δίνει κάθε φορά τη
μορφή που του ταιριάζει.
2. Η ΠΟΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
Ένα γεγονός που μας φαίνεται ιδιαίτερα σημαντικό (βάρυνε
πολύ πάνω στις τύχες της Ευρώπης) είναι χωρίς αμφιβολία η
σημασία που αποκτά τοίρα η Κωνσταντινούπολη όχι μόνο ως
πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όπως υπήρξε πάντα,
αλλά 03ς πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο του βυζαντινού
κόσμου και ο;>ς εστία όλης της κοινωνικής, πολιτικής και
οικονομικής ακόμα ζωής του Βυζαντίου. Το φαινόμενο αυτό,
που η έκταση του δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο από τον διοικη-