arveler

7
Η ΕΘΝΙΚΗ ΟΥΤΟΠΙΑ
1. Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΝΤΕΚΔΙΚΗΣΗ
ΚΑΙ Ο ΟΥΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ
Στις 25 Ιουλίου 1261, λίγες μόλις εκατοντάδες Έλληνες στρατιώτες,
βοηθούμενοι από τον πληθυσμό της Κωνσταντινούπολης,
πραγματοποίησαν το όνειρο που είχε θρέψει για περισσότερο
από μισόν αιώνα τον βυζαντινό κόσμο. Η Κωνσταντινούπολη,
και πάλι βυζαντινή, ετοιμαζόταν να πάρει την αντεκδίκηση
της απέναντι στους χτεσινούς της αφε'ντες. «Και δίκας ετίννυον
άντικρυς Ιταλοί ων εκείνοι ποτέ προς Ρωμαίους εποίουν» 1 ,
λέει ο Παχυμέρης. Οι πρώτοι που εκδιώχθηκαν από τους Βυζαντινούς
ήταν οι Βενετσιάνοι. Ας θυμηθούμε τον ολέθριο ρόλο
τους για το Βυζάντιο κατά την τέταρτη σταυροφορία. Η
έξοδος των άλλων Λατίνων, που τους εγκατέλειψε ο βασιλιάς
τους Βαλδουίνος, ο οποίος το έσκασε, έγινε μέσα σε πανικό
και απόγνωση.
Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος έσπευσε να πάει στην προπεύου-
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 141
σα. Εκεί στέφθηκε για δεύτερη φορά «Αυτοκράτωρ των Ρωμαίων»,
το πλήθος τον επευφήμησε αποκαλώντας τον «Νέο
Κοονσταντίνο», ενώ η αυτοκρατορική Γραμματεία συγκέντρωνε
στους τίτλους του όλα τα μεγαλειώδη ονόματα των μεγάλων
δυναστειών του παρελθόντος: Μιχαήλ Παλαιολόγος, Δούκας,
Κομνηνός, Άγγελος, Νέος Κωνσταντίνος και Αυτοκράτωρ των
Ρωμαίων. Όλα αυτά, πέρα από τίτλους, αποτελούν πριν απ' όλα,
ένα ολόκληρο πολιτικό και ιδεολογικό πρόγραμμα 2 .
Πράγματι, το χρυσόβουλο που δημοσίευσε ο Μιχαήλ Η' μόλις
μπήκε στην Κωνσταντινούπολη, το οποίο απευθυνόταν σε
ολόκληρο τον βυζαντινό κόσμο, αποτελείτο νέο πολιτικό χάρτη
της ανασυσταθείσας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας: «αυτής
ωσανεί τίνος καρδίας της πατρίδος παθούσης συνενεκρώθησαν
πάντα, και τα μεν Ιταλοί τα δε Πέρσαι Βούλγαροι τε και
Τριβαλλοί και πάντες άλλοι διεμερίσαντο... και γε έλπιζειν,
(όσπερ καταπεσούσης ταύτης συγκατέπιπτον τα λοιπά, ούτους
ανακληθείσης αυτής ουκ έστιν όπως ουκ ανακληθήσεσθαιταύτα...
και ούτω πάλιν το κενωθε'ν αναπληρωθήσεται...» 3 Αυτό
το μεγαλεπήβολο πρόγραμμα θα κυριαρχήσει σε όλη τη βυζαντινή
προσπάθεια. Θα προσκρούσει στην αντίδραση της Δύσης,
που, αφού συνήλθε από την κατάπληξη που προκάλεσε η
κατάλυση του λατινικού βασιλείου της Κωνσταντινούπολης,
θα προσπαθήσει να αποκρούσει τα βυζαντινά σχέδια χρησιμοποιώντας
τον τολμηρό Κάρολο ντ' Ανζού. Θα σπαταλήσει για
μία ακόμα φορά τις ισχνές βυζαντινές δυνάμεις και θα εξαντλήσει
με τον καιρό τα μέσα που διέθετε η χώρα για να αμυνθεί
εναντίον της τουρκικής προόδου στην Ασία.
Ακόμα μια φορά το ανέφικτο όνειρο της οικουμενικής ηγεμονίας
που έτρεφε η Κωνσταντινούπολη, που μόλις είχε βγει
από το χάος, θα αποδειχθεί μοιραίο για το μέλλον της Αυτοκρατορίας.
Οι πληθυσμοί της Μικρός Ασίας θα κληθούν και