arveler

170 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
ανησυχία κτλ.) χαρακτηρίζουν καταστάσεις που οδηγούν πνευματικά
στην απώλεια «της ψυχής» (ψυχόλεθρος) και πολιτικά
στο εγκληματικό καθεστοός, στη «δημοκρατία», δηλαδή στο
σφετερισμό της εξουσίας από τον ιερόσυλο απέναντι στον αυτοκράτορα
λαό, που αντιπροσώπευε τη μόνη νομιμοποιημένη
από τον Θεό εξουσία 30 . Κατανοούμε ότι ο αυτοκράτορας και η
κυβέρνηση του μπορούσαν να τιμωρούν αυστηρά, χωρίς δισταγμό
και με την ευλογία της Εκκλησίας, ενέργειες που, βάζοντας
σε κίνδυνο το Κράτος, έρχονταν σε αντίθεση με τη θεία
βούληση προς μεγάλη ζημία ολόκληρου του έθνους. Ο όρος
«τάξις», φορτισμένος εκείνη την εποχή με όλες τις αρετές, σε
αντίθεση με τα αντίθετα του, κατέληξε να σημαίνει τις ηθικές
αρχές και τους κανονισμούς που ίσχυαν και που όφειλαν να
γίνονται σεβαστοί χοορίς αμφισβήτηση για το κοινό καλό.
Μέσα από αυτή την πορεία, ο όρος «πειθαρχία», κυριολεκτικά
υπακοή στην αρχή, κατέληξε να σημαίνει τη μέγιστη αρετή
που εγγυόταν την τάξη, η οποία έγινε τότε —κι αυτό είναι
σημαντικό— συνο3νυμο της ειρήνης, υπέρτατου αγαθού της ανθροοπότητας
κατά τη διδασκαλία του ίδιου του Χριστού 31 . Η τάξη
που σημαίνει ειρήνη γίνεται μια «σοπηριολογική» αρετή,
που διδάσκεται από την Εκκλησία. Κάθε ανατρεπτική κίνηση,
ανεξάρτητα από το χαρακτήρα της, που διατάρασσε την τάξη,
επομένο3ς και την ειρήνη, τιμοορούνταν ταυτόχρονα από τον αυτοκράτορα
και από την Εκκλησία, που τα συμφέροντα τους σε
αυτό τον τομέα τα προστάτευε η κοσμική εξουσία. Κατανοούμε
έτσι γιατί ο αγοίινας εναντίον των αιρετικών, καταδικασμένων
από την Εκκλησία, διεξαγόταν πάντα στο Βυζάντιο από τους
αυτοκρατορικούς στρατούς. Ο αυτοκράτορας, πιστός υπηρέτης
της Εκκλησίας, στη διδασκαλία της οποίας υπάκουε όπως κάθε
χριστιανός, παρέμεινε ο μόνος εγγυητής της τάξης-ειρήνης,
όπως ήταν κι ο μόνος κύριος του πολέμου, του πολέμου δηλαδή
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΊΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 171
εναντίον των εχθρών του Κράτους και της πίστης προς το Βυζάντιο,
που υπήρξε πάντα η ελέω Θεού Αυτοκρατορία.
Έτσι η «τάξις» θεουρούνταν στο Βυζάντιο ένα μη ανατρέψιμο
γεγονός, όπως και το Κράτος, που προερχόταν από τη Θεία Οικονομία,
έπρεπε να διατηρηθεί πάση θυσία με την αυτοκρατορική
και εκκλησιαστική δράση. Από αυτί] την άποψη είναι χαρακτηριστικό
ότι ο αυτοκράτορας, όπως και ο πατριάρχης, φροντίζουν
να σημειώνουν ότι η πολιτική τους καθοδηγείται από το
πνεύμα της «οικονομίας», που τους βοηθάει να εφαρμόζουν την
καλύτερη δυνατή τάξη στον ατελή κόσμο των ανθρώπων, και τους
οδηγεί πάντα «κατ' οικονομίαν» να βρίσκουν πρωτότυπες λύσεις
στα προβλήματα που απασχολούσαν τον κόσμο, ο οποίος εξαρτιόταν
από αυτούς. Η «οικονομία» εμφανίζεται έτσι ως η πορεία
που υπαγορεύει τις λιγότερο κακές λύσεις, εκείνες που προκαλούν
το μικρότερο δυνατό κακό, με δυο λόγια τις λύσεις που απομακρύνονται
το λιγότερο δυνατό από ένα υποθετικό ιδεώδες.
Βρισκόμαστε μακριά από την πορεία, που οδήγησε αλλού και πολύ
αργότερα στην επεξεργασία του αλάθητου, που ήταν αδιανόητο
στο Βυζάντιο, γιατί ακριβώς ήταν αντίθετο με το πνεύμα της οικονομίας.
Εξάλλου, φτάνουμε μέσα από αυτές τις λύσεις, που θεωρούνται
ατελείς γιατί υπαγορεύονται από τις αρχές της «οικονομίας»
στο μόνο ρήγμα της θεωρίας, που είναι κατά τα άλλα τέλεια,
στον απεριόριστο σεβασμό της καθεστηκυίας τάξης.
Πράγματι, αφού η τάξη του κόσμου αντανακλά μέσα στο μέτρο
του δυνατού τη θεία τάξη, θα μπορούσε να διαταραχθεί αν
έτσι αποφάσιζε ο Θεός: Αν το θέλει ο Θεός, υπογραμμίζει ένα
βυζαντινό κείμενο, η τάξη της φύσης ανατρέπεται 32 . Αυτή η κατηγορηματική
διαβεβαίωση, που, ειρήσθω εν παρόδω, αποτελεί
το θεμέλιο του θαύματος (αποκαλούν θαύμα την ανατροπή της
σύμφωνης με τη βούληση του Θεού φυσικής τάξης) υποθέτει επίσης
ότι στην περίπτιοση που η κυβέρνηση, η οποία διευθύνει την