arveler

54 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ
αυτή η στροφή έγινε από τη φροντίδα του Βυζαντίου να σταθεροποιήσει
την εξουσία του στη Δύση και να ελκύσει σε αυτή
την υπόθεση τους πληθυσμούς των ναυτικών περιοχών, όπου
οι ελληνορωμαϊκές παραδόσεις ήταν ιδιαίτερα ζωντανές. Ας
προσθέσουμε ότι η πραγματοποίηση αυτού του σκοπού θα οδηγήσει
την αυτοκρατορία στο να αναλάβει και να διεξάγει επίμονα
επιθετικούς πολέμους, που με την πάροδο του χρόνου θα
επιδεινιόσουν τις σχέσεις της με τους γειτονικούς λαούς, χριστιανικούς
και μη, που ήταν υποχρεούμενοι τιάρα να αντιταχθούν
ή να υποταχθούν στην αυτοκρατορική πολιτική.
Το βάθρο του νέου προσανατολισμού της πολιτικής του Βυζαντίου,
που αποτελεί ταυτόχρονα και το βάθρο της νέας ιδεολογίας
της Αυτοκρατορίας, εξηγείται και εκτίθεται θαυμάσια,
με ένα συνοπτικό και διαφωτιστικό τρόπο, από τον πατριάρχη
Φώτιο, μία από τις πιο αξιόλογες πολιτικές και εκκλησιαστικές
μορφές της εποχής. Στον Φώτιο, πράγματι, αποδίδουν δικαιολογημένα
τη συλλογή τοον νόμων, που είναι γνωστή με την
ονομασία «Επαναγωγή», και αποτελούσε στην πραγματικότητα
μια εισαγωγή στο σύνολο της μακεδόνικης νομοθεσίας 6 .
Πάντως, είναι ιδιαίτερα ενδεικτικό ότι αρχές της πολιτικής
ιδεολογίας της Αυτοκρατορίας βρίσκουν τώρα θέση σε μια νομοθετική
συλλογή (η «Επαναγωγή» γράφτηκε και δημοσιεύτηκε
το 883-886), γεγονός που της δίνει αναμφισβήτητα έναν επίσημο
και θα έλεγα μάλιστα και οικουμενικό χαρακτήρα, μέσα
στο πλαίσιο, εννοείται, του βυζαντινού κόσμου.
Έπειτα από μια εισαγωγή αφιερωμένη, όπως γίνεται συνήθως,
στην έννοια του νόμου και της δικαιοσύνης, το πρώτο Κεφάλαιο
αναφέρεται στον αυτοκράτορα, που ορίζεται πολύ χαρακτηριστικά
ως «η νόμιμη εξουσία, το κοινό αγαθό όλων των
πολιτών», καθώς και στα αυτοκρατορικά καθήκοντα, στις δικαιοδοσίες
του και στους σκοπούς του. Σύμφωνα με αυτό το
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 55
κεφάλαιο, «ο αυτοκράτορας αποβλέπει με την αρετή του στο
να διατηρεί και να διαφυλάσσει τα υπάρχοντα αγαθά. Να ανακτά
με την άγρυπνη δράση του τα χαμένα. Να κατακτά με το
ζήλο του, με τη φροντίδα και τις δίκαιες νίκες του τα αγαθά
που λείπουν». Ας καταδείξουμε αμέσως την ιδέα που θα δικαιολογήσει
στο εξής τις επεκτατικές επιχειρήσεις της Αυτοκρατορίας
και εμφανίζεται καθαρά σαν ένα μέρος από τα καθήκοντα
και τους στόχους που πρέπει να επιδιώξει χωρίς λιποψυχία
ο αυτοκράτορας. Την υποχρέωση δηλαδή που έχει αναλάβει
να ανακτήσει τα «χαμένα αγαθά» και να «προμηθεύει τα
αγαθά που λείπουν». Έχουμε οπωσδήποτε απομακρυνθεί από
τον περιορισμένο στόχο που είχαν αναλάβει οι εικονομάχοι
αυτοκράτορες, και ο οποίος, σύμφωνα με μια άλλη συλλογή
νόμων, την «Εκλογή», είχε προσδιοριστεί σαν διάσωση και
υπεράσπιση, με τη βοήθεια του Θεού, των αγαθών που υπήρχαν.
Εξάλλου είναι φανερό ότι η μνεία στο κείμενο μας για δίκαιη
νίκη ως μέσο που χρησιμοποιούσε ο αυτοκράτορας για
να φτάσει στους σκοπούς του, την απόκτηση δηλαδή νέων αγαθών
που έλειπαν ως τότε, υποθέτει μια τροποποίηση της έννοιας
του πολέμου. Θεοορώ, με άλλα λόγια, ότι η παλαιότερη έννοια
για «ευγενή πόλεμο», «για τον πόλεμο» δηλαδή «που δεν προκαλούσε
το θάνατο χριστιανών», έχει αντικατασταθεί τώρα με
την έννοια του «δικαίου» πολέμου, όπως τον καθόρισε πράγματι
με εμφανή τρόπο ο Φοότιος, σαν πόλεμο δηλαδή που επιτρέπει
στους κατεξοχήν χριστιανούς του Βυζαντίου να επεκτείνουν
την Αυτοκρατορία τους, εγγυητή κατά τη γνώμη τους
του οικουμενικού αγαθού 7 .
Η «Επαναγωγή», και πάλι με το δεύτερο κεφάλαιο της, αφιερωμένο
στον πατριάρχη, μας επιτρέπει να αποκαλύψουμε την
εξελικτική πορεία που θα πείσει τους Βυζαντινούς για το σωτήριο
και, θα πρόσθετα, το «σωτηριολογικό» χαρακτήρα των επι-